Р е ж а: Геологик жараёнлар ва ҳодисалар тўғрисида тушунча, уларнинг турлари, ривожланиш ва тарқалиш қонуниятлари

Инженерлик геологиясига тааллуқли геологик
жараёнлар турлари
(В. П. Саваренский маълумоти бўйича 1937 й.)

Геологик жараёнларнинг содир бўлиши ва ривожланишига асосий факторлар	Геологик жараёнларнинг номи.
1.Ер юзидаги сувларнинг (денгиз, дарё, кўл, канал сувлари ҳамда атмосфера ёғинларининг) фаолияти билан боғлиқ жараёнлар.	1.Қирғоқларнинг ювилиши ва емирилиши (денгиз абразияси ва дарё эрозияси) 2.Қияликларнинг тоғ ён бағрилари-нинг ёғин сувлари билан жарликлар пайдо бўлиши. 3.Селлар ва сув тошқинлари.
2. Ер усти ва ер ости сувларининг фаолияти билан боғлиқ бўлган жараёнлар.	4.Ботқоқлик 5.Намлик таъсирида чўкиш 6.Карст (ғорлар)
3. Ер ости ва ер усти сувларининг фаолияти боғлиқ бўлган қияликларда учрайдиган жараёнлар	7.Сурилишда (кўчишлар) 8.Ўпирилишлар
4. Ер ости сувларининг фаолияти билан боғлиқ бўлган жараёнлар	9.Суффозия (ўпқонлар) 10.Пиливундар (грунтларнинг оқиши)
5. Шамол фаолияти билан боғлиқ бўлган геологик жараёнлар	11.Жилоҳланиш (емирилиш) 12.Тўпланиш.
6. Тоғ жинсларинг музлаши ва эриши билан боғлиқ жараёнлар	13.Тупроқнинг музлаши ва музлаш таъсирида кўпчиши 14.Абадий музликлар
7.Тоғ жинсларининг ички (эндогеник) кучи билан боғлиқ жараёнлар	15.Чўкиш, сиқилиш ва кўпчиш
8. Ернинг ички (эндогеник) кучи билан боғлиқ жараёнлар	16.Зилзила (сейсмик ҳодиса)
9.Инсон фаолияти билан боғлиқ булган геологик жараёнлар	17.Ернинг устида ва остида бўладиган деформациялар (сурилиш ағдарилиш, ўпирилиш, чўкиш ва бошқалар).

Тоғ жинсларининг намланиш натижасида ўз ҳажмини кичрайтириб, (зичланиб), ер юзида чуқурликлар ҳосил қилиши чўкиш жараёни деб аталади. Бу ҳодиса, асосан лёсс ва лёссимон жисмлар кўп тарқалган жойларда руй беради. Уларга табиий ёки сунъий йўл билан таъсир этганда зарраларининг орасидаги боғланиш йўқолади ва улар ўз оғирлиги таъсирида зичланади. Бунинг ҳисобида эса ернинг устки қисми чўкади.
Чўкиш жараёни халқ хўжалигида катта зарар етказади. Куруқ лёсс ва лёссимон жинсларнинг устига бино ва турли иншоотлар қурилганда жинслар озгина зичланади. Аммо бир оз сув таъсир эттирилса улар жуда тез зичланади, ўз ҳажмини камайтиради ва чўкиш руй беради.
Натижада унинг устига қуйилган бино ва иншоотлар ҳам жинслар билан бирга чўкади. Чўкиш бир текисда, оз ва секин бўлса, бино ва иншоотлар учун унча хавфли бўлмайди, агар чўкиш нотекис бўлса, бино ёки иншоот энкаяди, баъзан эса қулайди