R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

unifikatsiyalangan
shakldagi hujjatlardan keng foydalanish yordamida 
erishiladi. 
Dastlabki hujjatlarning sonini kamaytirish, to‘lg‘azishni qisqar-
tirish, sifatini yaxshilash va ular hisobini kompyuterlashtirishga mos-
lashtirish ulkan amaliy ahamiyatga ega. Buning asosiy yo‘nalishi 
hujjatlarni unifikatsiyalashtirish (bil xil shaklga keltirish) va 
standartlashtirish(yagona nusxaga keltirish)dir. 
Unifikatsiyalashtirilgan hujjatlarga misol qilib avans hisoboti (286-
shakl), kassa kirim orderi (№KO-1 shakl), akkreditiv uchun ariza 
(№0401005 shakli, schot-faktura (№868-shakl) kabilarni keltirish 
mumkin. Iqtisodiyotning biror tarmog‘i ichidagi hujjatlarni unifikatsi-
yalashtirish xo‘jaliklarning va unda bo‘ladigan muomalalar barcha 
xususiyati hisobga olish imkonini beradigan ixtisoslashtirilgan shakllarni 
ishlab chiqishga olib keladi. Masalan, xo‘jalik korxonalari uchun 
dastlabki hujjatlarning yagona ixtisoslashtirilgan shakllari ishlab 
chiqilgan. 
Standartlashtirish 
– 
bu namunaviy yoki ixtisoslashtirilgan bir 
namunali hujjatlar bosma ish qog‘ozlarining bir xil ko‘lamini 
belgilashdir. Standartlashtirish natijasida qog‘oz iqtisod qilinadi hamda 
hujjatlarni ishlash va saqlash osonlashadi. 
Hujjatlarni unifikatsiyalashtirish va standartlashtirishning asosiy 
maqsadi hisobning barcha turlari (operativ, statistik va buxgalteriya) 
uchun yagona bo‘lgan dastlabki hujjatlashtirish tizimini barpo qilishdir. 

---

199 
7.3. Hujjatlarni rasmiylashtirish, tekshirish va
ularga ishlov berish 
 
Hujjatlar buxgalteriya yozuvlarini yozishda asos bo‘la olishi va 
isbotlovchi yuridik kuchga ega bo‘lishlari uchun belgilangan shakldagi 
blankalarda, o‘z vaqtida, siyoh, sharikli ruchka pastasi, yozuv 
(hisoblash) mashinkasi yoki kompyuterda to‘ldirilishi, talab qilinadigan 
barcha rekvizitlar to‘liq va aniq to‘ldirilishi, hujjatda aks ettirilayotgan 
muomala mazmuni aniq va tushunarli bayon qilinishi; hujjatni 
imzolovchilarning lavozimi ko‘rsatilib, tushunarli qilib qo‘yilgan imzosi 
bo‘lishi kerak. 
Bir nechta nusxada to‘ldirilishi zarur bo‘lgan hujjatlar nusxa 
ko‘chiradigan qog‘oz orqali to‘ldiriladi. Ammo ularning har bir nusxasi 
alohida imzolanadi.
Hujjat qaysi usulda – qo‘lda yoki kompyuterda to‘ldirilishidan 
qat’i nazar, iqtisodiy hodisalarni ro‘yxatga olishning to‘g‘riligi va 
qonuniyligini nazorat qilish maqsadida, unda «Buxgalteriya hisobi 
to‘g‘risida»gi qonunda talab qilinganidek, nafaqat mansabdor shaxslar 
imzolari, balki ularning ism-familiyalari ham ko‘rsatilishi lozim. 
So‘nggi talab «Buxgalteriya hisobida hujjatlar va hujjatlar aylanishi 
to‘g‘risidagi Nizom»ning 9-bandida aniq ko‘rsatib o‘tilgan. Ushbu 
qonun hujjatlari har xil darajada bo‘lsada, so‘nggisining shart-lariga 
rioya qilish majburiy hisoblanadi. Gap shundaki, «Buxgalteriya hisobi 
to‘g‘risida»gi qonunning 13-moddasida ko‘rsatilishicha, 
«Buxgalteriya 
hisobi sub`yektining rahbari imzolash huquqiga ega bo‘lgan 
shaxslarning 
ikkita 
ro‘yxatini 
tasdiqlaydi. 
Birinchi 
ro‘yxatga 
buxgalteriya hisobi sub`yektida rahbarlik vazifalarini amalga oshiruvchi 
shaxslar, ikkinchisiga esa buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish 
vazifalarini amalga oshiruvchi shaxslar kiradi». 
Demak, hujjatda uni 
rasmiylashtirgan shaxsning shaxsiy imzosi bilan birga ism-familiyasi 
ham ko‘rsatilishi lozim.
Agar hujjatni to‘ldirishda xatoga yo‘l qo‘yilsa, xato yozilgan so‘z 
yoki raqam ustidan bir marta chiziq tortish va yuqori qismiga to‘g‘ri 
so‘z yoki raqamni yozib qo‘yish yo‘li bilan o‘zgartirishi lozim. Bunday 
tuzatish hujjatlarning har bir nusxasida amalga oshiriladi va izoh 
beriladi. Berilgan izohga hujjatni tasdiqlagan shaxsning imzosi 
qo‘yilishi kerak. Agar hujjatdagi xato buxgalteriyada topilsa va tuzatilsa, 
bu xatoga yo‘l qo‘ygan shaxsga bildirish zarur. Bu shaxslar yo‘l 
qo‘yilgan xatoning tuzatilganligi to‘g‘risida izoh berib, uni o‘z
imzolari 

---

200 
bilan tasdiqlashlari lozim. 
Cheklar, to‘lov – topshiriqlari va talabnomalaridagi yo‘l qo‘yilgan 
xatolarni tuzatish mumkin emas. Bu hujjatlar bekor qilinib, yangidan 
rasmiylashtiriladi. 
Hujjatlarda yozuvlarni yozish tartibi «Buxgalteriya hisobi 
to‘g‘risidagi» qonun va tegishli buxgalteriya hisobi milliy standartida 
belgilangan. Hujjatlarni to‘lg‘azishni osonlashtirish maqsadida 
buxgalteriya, faktura va boshqa hisoblash yozish mashinalarini hamda 
hujjatlardagi doimiy rekvizitlarni yozishda matbaa usulini keng qo‘llash 
maqsadga muvofiq. 
Hujjatlarni to‘lg‘azish talablariga to‘la rioya qilingandagina ular 
o‘z vazifasini to‘liq bajaradi. 
Hujjatlar buxgalteriya schotlariga yozilishidan oldin dastlabki 
tekshirish, qabul qilish va buxgalteriya ishlovidan o‘tkaziladi. 
Hujjatlarni tekshirishning quyidagi turlari mavjud: