R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

Buxgalteriya yozuvlarini tuzish uslubi 
5.9-jadval 
№
Xo‘jalik 
muomalasining 
qisqacha 
mazmuni
Sum
ma 
(so‘
m) 
Xo‘jalik 
muoma-
lasining 
iqtisodiy 
mohiyati
Schotlar 
nomi
Schot-
lar-
ning 
balans
ga 
muno-
sabati
Xo‘jalik 
muomalasi-
ning balans-
ga ta’siri
Buxgalteriya 
provodkasi
Ko‘pa-
yish 
tomon-
ga (+) 
Kama-
yish 
tomon
ga (-) 
Debet 
Kre-
dit 
-1- 
-2- 
-3- 
-4- 
-5- 
-6- 
-7- 
-8- 
-9- 
-10- 
1 
№ 061310 chek 
bilan xodimlarga 
mehnat haqi 
to‘lash uchun 
olingan naqd pul 
kassaga kirim 
qilindi
10000 
Pul mab-
lag‘lari-
ning joy-
lashish 
joyi o‘z-
gargan
Milliy 
valuta-
dagi pul 
mablag‘-
lari 
(5010) 
Hisob-
kitob 
schoti 
(5110) 
Aktiv 
Aktiv 
+ 
- 
5010-
«Mil-
liy 
val-
yu-
tadagi 
pul 
mab-
lag‘-
lari»
5110-
«Hi-
sob-
kitob 
scho-
ti»
2 
03.09.2020-y. 
№5 kassa chiqim 
orderi bilan firma 
xodimlariga ish 
haqi berildi
9500 Korxona 
xodimlar
iga ish 
haqi 
bo‘yicha 
qarzlari 
uzildi
«Xodim-
lar bilan 
mehnat 
haqi 
bo‘yicha 
hisob-
kitoblar» 
(6710) 
Milliy 
valutada-
gi pul 
mablag‘-
lari 
(5010) 
Passiv 
Aktiv 
- 
- 
6710 
«Xod
imlar 
bilan 
meh-
nat 
haqi 
bo‘yi
cha 
hisob-
kitob-
lar» 
schoti
5010 
«Mil-
liy 
valuta
dagi 
pul 
mab-
lag‘-
lari» 
schoti
va h.k. 
Har qanday holatda korxonada buxgalteriya hisobini yo‘lga 
qo‘yishning umumiy tamoyillari, yuqorida ko‘rib chiqilganlardan 

---

123 
tashqari mulklarni kirimga olish yoki tegishli majburiyatlarni hisobda 
aks ettirish chog‘ida tanlangan baholashning asoslanganligiga taqaladi.
Ikkiyoqlama yozuv usulining qo‘llanilishi har bir xo‘jalik 
muomalasi summasining joriy hisobda hamma vaqt ham ikki marta aks 
ettirilishi lozimligini bildirmaydi. Xo‘jalik muomalalarini ro‘yxatga 
olishning zamonaviy texnologiyalaridan biri 
shaxmat usuli
bo‘lib, bunda 
summa tegishli hisob registridagi gorizontal va vertikal chiziqlar 
kesishgan joyda bir marta yoziladi (Bu haqda 12-bobda batafsil 
ma’lumot berilgan).
Bunda hisob yozuvlarining soni qisqaradi, korrespondensi-
yalanuvchi ikkita schot bir betda ko‘rsatilganligi bois, muomalalar 
yaqqol ko‘rinadi. Shaxmat usulining chiziqli yozuvdan afzalligi ham 
mana shundan iborat.
Biz ko‘rib chiqqan oldingi misolda xo‘jalik muomalasi ikkita 
schotda, ya’ni bir schotning debetida ikkinchi schotning kreditida aks 
ettirilgan edi. Buxgalteriya hisobida xo‘jalik muomalasini schotlarga 
bunday aks ettirishga 
oddiy yozuv
deyiladi. Ayrim xo‘jalik muomalalari 
xususiyatiga ko‘ra bir schotning debetida va bir nechta schotning 
kreditida yoki aksincha aks ettiriladi. Bunday buxgalteriya yozuvini 
buxgalteriya hisobida 
murakkab yozuv
deyiladi. 
Misol tariqasida quyidagi xo‘jalik muomalasini ko‘rib chiqamiz. 
Fermer xo‘jaligi omboriga mol yetkazib beruvchilardan 30000 so‘mlik 
yoqilg‘i va 40000 so‘mlik ehtiyot qismlar olindi. Bu xo‘jalik 
muomalasini quyidagi schotlar korrespodensiyasi orqali aks ettiramiz: 
Debet «Yoqilg‘ilar» schoti 30000 so‘m. 
Debet «Ehtiyot qismlar» schoti 40000 so‘m. 
Kredit «Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan 
schotlar» schoti 70000 so‘m. 
Ushbu xo‘jalik muomalasini schotlarga yozamiz (5.5-rasm
)
: 
Yuqorida keltirilgan schotlardagi yozuvlardan ko‘rinib turibdiki, 
xo‘jalik muomalasini aks ettirishda uchta schot qatnashgan, ya’ni 
muomala summasi ikkita schotning debetiga va bir schotning kreditiga 
yozilgan. Bunda buxgalteriyadagi ikkiyoqlamalik tamoyili, ya’ni bir xil 
summani tegishli schotlarning debet va kredit tomonlarida aks ettirish 
buzilmagan. Xo‘jalik muomalalarini qayd qilishda hisob ishlarini 
qisqartirish maqsadida murakkab yozuvlardan foydalaniladi. Lekin bir 
vaqtning o‘zida bir necha schotlar ham debetlanib, ham kreditlanuvchi 
yozuvlar bo‘lishi mumkin emas. Bunday yozuvlarda schotlar orasidagi 

---

124 
o‘zaro bog‘liqliklarni ko‘rib bo‘lmaydi va aks ettirilgan xo‘jalik 
muomalasining mohiyati buziladi. 
«Mol yetkazib beruvchi va 
pudratchilarga to‘lanadigan schotlar» 
«Yoqilg‘ilar» schoti 
Dt Kt 
Dt Kt 
1)
70000 
1) 30000 
«Ehtiyot qismlar» 
schoti