R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

Korxonada hujjatlar aylanishining
N A M U N A V I Y G R A F I G I
Hujjatlarning
nomi
Hujjatning tuzilishi
Hujjatlarni tekshirish
Hujjatlarni 
qayta ishlash
Arxivga
topshirish
Nusxa 
soni
Yozishga
javobgar 
Rasmiy-
lashtirish-
ga javob-
gar 
Bajarish 
uchun 
javobgar 
Bajarilish 
muddati 
Tekshir
ishga 
javob-
gar 
Kim 
taq-
dim 
qiladi 
Taq-
dim 
etish 
tartibi 
Taq-
dim 
etish 
mud-
dati 
Bajar
uvchi 
Baja-
rilish 
mud-
dati 
Kim 
baja-
radi 
Ba-
ja-
rish 
mud-
dati 
-1- 
-2- 
-3- 
-4- 
-5- 
-6- 
-7- 
-8- 
-9- 
-10- -11- -12- 
-13- 
-14- 
Talabnoma-
nakladnoy 
2 
Sex 
Buxgalteri
ya, 
moddiy 
bo‘lim 
Ombor-
xona 
Har kuni 
(soat 
15:00 
gacha) 
Buxgalt
eriya, 
moddiy 
bo‘lim 
1-nus-
xa 
sex-
ga, 2-
nusxa 
ombor
ga
Hisob
otda, 
reestr-
da 
Har 
kuni 
(soat 
17:
00
gacha) 
Buxg
alteri
ya, 
mod-
diy 
bo‘-
lim 
Har 
kuni
Bux-
galte-
riya, 
mod-
diy 
bo‘lim 
Cho-
rak 
so‘ng
gida 
7.6-rasm. 
198

---

207 
Dastlabki hujjatlar yo‘qotilganda, yo‘qolib qolganida yoki nobud 
bo‘lganida korxona rahbari buyrug‘i bilan tekshiruv komissiyasi 
tuziladi. Zarur hollarda komissiya ishida ishtirok etish uchun tergov 
organlari, qo‘riqlash va yong‘indan saqlash nazorati organlarining 
vakillari ham taklif qilinadi. Komissiya ishining natijalari dalolatnoma 
bilan rasmiylashtirilib, korxona rahbari tomonidan tasdiqlanadi. 
 
7.7-rasm. Buxgalteriya hujjatlarini olish tartibi. 
Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonunning 22-moddasiga muvo-
fiq buxgalteriya hisobini yuritishda maxfiylikka rioya qilinadi. Buning 
uchun xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliya-xo‘jalik faoliyati to‘g‘risi-
dagi tijorat axborotlarini himoyalash dasturini ishlab chiqishlari lozim. 
Bunday dastur xo‘jalik yurituvchi subyektning iqtisodiy xavfsizligini 
ta’minlashga doir tadbirlar tizimining elementlaridan biri hisoblanadi. 
Ushbu tadbirlar tizimiga bo‘lgan ehtiyoj quyidagi omillar bilan belgi-
lanadi:

raqobatli kurash; 

iqtisodiy axborotlar maxfiyligini saqlashning muhimligi; 

kadrlar qo‘nimsizligining oldini olish va b. 
Hujjatlar aylanishida tijorat axborotlarini himoyalash dasturining 
yo‘nalishlaridan biri shifrlash hisoblanadi. Bunda xo‘jalik muomala-
larining ma’lumotlari kompyuterga kiritilishidan oldin shifrlanadi, 
undan chiqarilishida esa rasshirovka qilinadi. Bu begona foydalanuv-
chilardan axborotlarning mazmunini ishonchli himoyalashga imkon 
Buxgalteriya hujjatlarini 
olish tartibi 
Jinoiy ish qo‘zg‘atilgunga 
qadar 
Jinoiy ish qo‘zg‘atilgandan 
keyin 
Olish 
dalolatnomasi 
Hujjatlarni 
olish yoki 
talab qilish 
bayonnomasi 
Hujjatlarni 
talab qilish 
yoki so‘rash 
bayonnomasi 
Hodisa joyini ko‘zdan 
kechirishdahujjatlarni 
olish 
Hujjatlarni 
olish, tintuv 
bayonnomasi 
Hodisa joyini 
ko‘zdan kechirish 
vaqtida hujjatlarni 
olish 
Jarayon qatnashchilari 
tomonidan hujjatlar 
taqdim etilishi 

---

208 
beradi.
Buxgalteriya axborotlariga kirishni himoyalash vositalariga boshqa 
bir yondashuv axborot oqimlarini nazorat qilish va foydalanuvchilarni 
toifalari hamda vakolat darajalari bo‘yicha bo‘lishga asoslangan. Rahbar 
va bosh buxgalter har xil darajadagi xodimlarning axborotlarga kirishi 
to‘g‘risida ularning vakolatlariga bog‘liq holda qaror qabul qiladi. 
Kompyuterdagi nazorat vositalari xodimlarning vakolatlariga bog‘liq 
holda axborotlarni o‘qish va yozib olish uchun ruxsat berilishini hal 
etadi. Masalan, ish haqi hisoblash uchun zarur bo‘ladigan xodim 
to‘g‘risidagi birlamchi ma’lumotlarga kirish kadrlar bo‘limi va 
buxgalteriyaning ish haqi hisoblash bo‘limiga ruxsat etiladi. Ammo ish 
haqi hisob-kitobi to‘g‘risidagi ma’lumotlarga faqat ish haqi hisoblash 
bo‘limiga ruxsat etilib, bu axborotlarga kirish kadrlar bo‘limiga man 
qilinadi. Ushbu muomalalar bo‘yicha barcha axborotlarga kirish faqat 
bosh buxgalterga ruxsat etiladi.
Buxgalteriya axborotlariga kirish bo‘yicha nazorat vositalaridan 
foydalanish hisob va hisobot ma’lumotlariga ruxsatsiz kirishga qarshi 
samarali vosita hisoblanadi. Shu munosabat bilan amaliyotda nafaqat 
tijorat axborotlariga kirishni nazorat qilish vositalaridan foydalanish, 
balki hisob ma’lumotlariga kirishga urinish yoki haqiqatda kirilganlikni 
aniqlash imkonini beradigan ro‘yxatga olish vositalaridan ham 
foydalanish zarur. Xo‘jalik yurituvchi subyekt iqtisodiyotining kelajagi 
ko‘p jihatdan bog‘liq va himoyalanishi zarur bo‘lgan tijorat 
axborotlariga quyidagilar kiradi: 

xo‘jalik yurituvchi subyekt mijozlari, mol yetkazib beruvchilari 
va xaridorlarining ro‘yxati; 

tuzilgan kontraktlar, shartnomalar yoki ularni tuzish bo‘yicha 
ahdlashuvlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar; 

mahsulot(ish, xizmat)lar sotish rejasi; 

marketingga doir tadbirlar tizimi; 

raqobatbardoshlik va to‘lovga layoqatligi tahlili; 

xodimlarning ish haqi; 

moliyaviy va boshqa hisobotlar.