Р. Д. Дусмуратов – и ф. д., профессор Тараққиёт тасодиф эмас, балки заруратдир

9-Мавзу: ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТ ХУЛОСАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШ

Р.Д.Дусмуратов – и.ф.д., профессор
Тараққиёт тасодиф эмас,
балки заруратдир
Г. Спенсер
TOSHKENT DAVLAT AGRAR
UNIVERSITETI
 
 

Р Е Ж А:

Р Е Ж А:

1. Илмий-тадқиқот натижаларини умумлаштириш;

2. Илмий хулосаларни шакллантириш: назарий қоидалар; услубий тавсиялар

3. Натижалар ишончлилигини баҳолаш;

4. Илмий тадқиқот натижаларининг самарадорлигини баҳолаш;

5. Қ-х.га оид тадқиқотлар самарадорлигини баҳолаш хусусиятлари (иқтисодий самара; энергетик самарадорлик; технология (усул)лар самарадорлиги ва б.

назарий аҳамияти илмий билимга, фанга қўшилган улуш ҳисобланади. Бундай илмий билимнинг назарий даражаси: қонун ва қонуниятлар кашф этилишини, концепциялар ва туркумлар асосланишини, принциплар ва моделлар ишлаб чиқилишини назарда тутади;
амалий аҳамияти амалиётда қўлланилиши ва наф келтириши билан тавсифланади. «Бухгалтерия ҳисоби, аудит ва иқтисодий таҳлил» ихтисослигига оид тадқиқотлар натижаларининг амалий аҳамияти ҳисоб юритиш, аудит ва иқтисодий таҳлилнинг янги услубларининг ишлаб чиқаришга жорий этилиши билан белгиланади.
ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИНИНГ:
а) назарий қоидалар – ҳал этиладиган муаммо соҳасидаги янги концепциялар, ёндашувлар, ғоялар, гипотезалар, йўналишлар, қонун ва қонуниятлар, тенденциялар, туркумлашлар, принциплар. Уларнинг аниқлаштирилиши, ривожлантирилиши, ишланиши, текширилиши, тасдиқланиши ёки рад этилиши;
б) амалий тавсиялар – янги норматив ҳужжатлар, услублар, қоидалар, алгоритмлар, таклифлар, дастурлар. Уларнинг аниқлаштирилиши, тўлдирилиши, ишлов берилиши, текширилиши.
ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТЛАРНИНГ АСОСИЙ НАТИЖАЛАРИ
Ўртача арифметик миқдорнинг ўртача хатоси қуйидаги формула билан аниқланади:
Бунда, σ- ўртача квадрат четланиши;
n - кузатишлар сони.
Танлама тадқиқотлар ўтказиш чоғида олинган натижа, бутун бош тўпламни тадқиқ қилишда олиниши мумкин бўлган натижага мос келмаслиги зарур. Ушбу миқдорлар ўртасида маълум фарқ мавжуд бўлиб, у репрезентативлик хатоси деб аталади.
Нисбий кўрсаткич хатоси қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Бунда, p - %, 0/ 00, 0/ 000 ва ҳоказоларда ифодаланган кўрсаткич;
q = (100 – р), p % да ифодаланганида;
ёки (1000 – р), p 0/ 00 да ифодаланганида;
ёки (1000 – р), p 0/ 000 да ифодаланганида ва ҳ.к.
Кузатишлар сони 30 тадан кам бўлганида репрезентативлик хатоси мос равишда қуйидаги формулалар бўйича аниқланди:
Ишонч чегараларини аниқлаш формулалари қуйидагича:
ўртача миқдорлар учун (М): Мбош = Мтан ± tm
нисбий кўрсаткичлар учун (Р): Рбош = Ртан ± tm
Бунда, Мбош ва Рбош – мос равишда бош тўплам ўртача миқдори ва нисбий кўрсаткичининг қиймати;
Мтан ва Ртан – танлама тўплам ўртача миқдори ва нисбий кўрсаткичининг қиймати;
m – репрезентативлик хатоси;
t – ишончлилик мезони (ишонч коэффициенти).