Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Кўриш 
– атроф-муҳит тўғрисида энг кўп (80-90 %) маълумот 
олувчи аъзо.
Эшитиш
– кўриш орқали қабул қилинган маълумотларни 
тўлдиради, маълумотни тушуниш, англаш учун имконият 
яратади. 
Тактиль ва титраш анализатори
– инсоннинг тери юзасига 
турли хил механик таъсирларни сезиш қобилияти. 
Ҳароратни сезиш
– инсон танаси доимий ҳароратда 
бўлганлиги сабабли атроф-муҳитнинг ўзгарувчан ҳароратини 
сезади ва унга боғлиқ ҳолда организмнинг хавфни сезиш 
имкониятлари ўзгаради. 
Ҳид билиш
– турли хил ѐқимли ѐки ѐқимсиз ҳидларни ажрата 
олиш имконияти. 
Таъм билиш
– турли хил моддаларни таъмини (аччиқ, чучук, 
шўр, нордон, тузсиз ва б.) билиш имконияти. 
Барча сезги аъзолари ва анализаторларнинг асосий 
характеристикаси 
сезиш 
даражаси 
билан 
баҳоланади. 
Тажрибаларнинг кўрсатишича, кўпинча таъсирни сезиш 
даражаси қарши реакция уйғотиш (ҳис қилиш) кучига нисбатан 
секин ўзгаради. Ушбу боғланиш
Вебер-Фехнер психофизик 
эмпирик қонуни
орқали қуйидагича ифодаланади: 
Е= K lg(I)+C 
Е – 
сезиш интенсивлиги;
 
I –
ҳис қилиш интенсивлиги; 
К ва С – 
константа (ўзгармас бирликлар). 
Инсон яшайдиган муҳит – инсоннинг ҳаѐтий фаолияти, 
соғлиғи ва наслига таъсир этувчи физикавий, кимѐвий, биологик, 
ижтимоий ва турли ахборотлар кўринишидаги омиллар билан 
характерланади. Уларни “Инсон-яшаш муҳити”, “Инсон-ишлаб 
чиқариш муҳити”, “Инсон-шаҳар муҳити”, “Инсон-табиий 
муҳит”, “Инсон-маиший муҳит” каби гуруҳларга ажратиш ҳам 
мумкин. Инсон у ѐки бу муҳитда ўзининг моддий ѐки маънавий
манфаатларини (биринчи галдаги мақсади) қондириш мақсадида 
фаолият олиб боради ва юқорида таъкидланган омиллар билан 
тўқнаш келади. Шу сабабли, инсонда ўзини ушбу хавфли ва 

---

40 
зарарли омиллардан ҳимоялаш мақсади (иккинчи галдаги) ҳосил 
бўлади. Биринчи мақсад иккинчи мақсаддан устун келган 
ҳолларда таваккалчиликка йўл қўяди, яъни хавфга қарши боради. 
Эргономика, айнан “Инсон-машина-муҳит” тизимини ташкил 
этувчи элементларнинг ўзаро таъсирини ва ушбу жараѐнда юзага 
келадиган хавфли ва зарарли омиллар тавсифини, уларни 
бартараф этиш ва ҳимояланиш йўлларини ўрганади.