Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

 Инсоннинг ҳайвонот дунѐсига таъсири. 
Планетамиз 
биосфераси учун унинг еволюцияси жараѐнида пайдо бўлган 
ҳамма биологик турлар зарур ва фойдалидир. Биосферанинг узоқ 
давом этган тарихи жараѐнида қандай ҳайвон турлари таркиб 

---

303 
топган бўлса йўқотиб юборилмаслиги керак. Яқин вақтларга 
қадар ҳайвонларни фойдали ва зарарли ҳайвонларга бўлиш кенг 
тарқалган эди. Бу фикрнинг бутунлай нотўғрилигини кейинги 
тадқиқотлар бутунлай тасдиқлади. 
Ҳайвонот олами тикланадиган табиий ресурсларга кириб, 
қулай шароитда тикланиши ҳусусиятига эга. Лекин қириб 
тугатилган ҳайвон турларини тиклаш мумкин эмас. 
Ҳайвонлар турларининг таркиби ва сони илгари замонлардан 
буѐн ҳар хил сабабларга кўра ўзгариб келмоқда. Табиий 
шароитнинг ўзгариши таъсири остида айрим турларнинг қирилиб 
кетиши ва тарқалишининг қисқариши содир бўлган. Лекин
табиий ўзгариш узоқ давом этадиган жараѐн бўлиб жуда секин 
боради. Бундай ўзгаришнинг хавфи катта эмас. 
Aммо инсон таъсирида турлар сонининг ўзгариши ва 
бутунлай юқолиши анча тез рўй беради. Инсоннинг ҳайвонот 
дунѐсига бевосита таъсири асосан гўшт, мўйна, ѐғ ва бошқа 
маҳсулотлар олиш учун ҳайвонларни ов қилишдан иборат. Инсон 
Европада бундан 100 минг йил олдин ўрмон фили, ўрмон 
коркидони, бироз кейинроқ, йирик буғилар, жунли каркидон 
малионтлар билан озиқланувич ғор арслони, ғор айиғи ва 
бошқаларнинг юқолишига сабаб бўлди. Ер шарида инсон учун 
зарарли бўлган йиртқичлар, турли касаллик тарқатувчи 
ҳайвонлар, екинларнинг зараркунандалардан ҳам мавжуддир. 
Инсоннинг бевосита таъсири натижасида охирги 200 йил ичида 
300 дан ортиқ сув емизувчилар ва қушлар турлар юқ қилинди. 
Ўрмонларнинг кесилиши, ерларнинг ўзлаштирилиши, ҳаѐт 
муҳитнинг ифлосланиши орқали инсон катта миқѐсда ҳайвонот 
дунѐсига билвосита таъсир кўрсатди. 
Ўзбекистон фаунаси 682 тур умуртқали ҳайвонлар ва 32484 
тур умуртқасиз ҳайвонлар турларидан иборат. Ҳали тўла 
ўрганилмаган 
умуртқасиз 
ҳайвонлар 
ичида 
муҳофазага 
муҳтожлари ажратилмаган. 1983 эълон қилинган Ўзбекистон 
Қизил китобига умуртқали ҳайвонларнинг 63 тури киритилган 
бўлиб, балиқлар – 5 тур, қушлар 31 тур. Сут емизувчилар-22 тур, 
судралиб юрувчилар 5 турдан иборатдир. Ўзбекистонда туроқ 
ѐълбарси, қизил бўри, гепард, йўл-йўл гиена каби турлар қирилиб 
кетган. Устюрт қўйи, Ўрама шоҳли эчки, қор барси, бухоро 
буғуси ва бошқа айрим турлар юқолиш арафасида. 

---

304 
Орол денгизининг қуриш, дарѐлар сувининг ифлосланиши ва 
сув омборларининг қурилиши кўплаб қимматли балиқ 
турларининг йўқолишига олиб келди. Ўзбекистонда ҳар йили 10 
минглаб турли ҳайвонлар ов қилинади. Рухсатсиз ов қилиш 
айрим ноѐб ҳайвон турларининг йўқолишига олиб келмоқда. 
Муҳитнинг ифлосланиши ҳам ҳайвонлар ҳаѐтига салбий 
таъсир кўрсатади. Сув ҳавзаларининг ифлосланиши балиқлардан 
бошқа сув каламуши, сувсар ҳамда сув қушларининг камайишига 
олиб келади.