Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

6.7.2. Ўзбекистон Республикасида атмосфера 
ҳавосининг ифлосланиши 
Ўзбекистон Республикасида атмосфера ҳавосининг 
ифлосланиши энг асосий экологик муоммолардан бири 
ҳисобланади. Шаҳарларнинг, асосан, тоғолди ва тоғ оралиқ 
ботиқларида жойлашганлиги, иқлимнинг иссиқ ва қуруқлиги 
Ўзбекистонда атмосфера ифлосланишининг нисбатан юқори 
бўлишига сабаб бўлади. Мутахассисларнинг маълумотларига 
қараганда, ҳар йили республиканинг атмосфера ҳавосига 4 
миллион тоннага яқин зарарли моддалар қўшилмоқда. 
Шуларнинг ярми углерод оксидига тўғри келади, 15 фо-
изини углеводород чиқиндилари, 14 фоизини олтингугурт қўш
оксиди, 9 фоизини азот оксиди, 8 фоизини каттиқ моддалар 
ташкил этади ва 4 фоизга яқини ўзига хос ўткир захарли 
моддаларга тўғри келади.
Мамлакатимиз ҳудуди Россия, Қозоғистон, Тожикистон ва 
бошқа қўшни мамлакатлардан келадиган зарарли бирикмалар 
билан ҳам ифлосланмоқда. Сўнгги йилларда олиб борилаѐтган 

---

288 
тадқиқотлар Ўзбекистоннинг тоғли районларида, Тошкент шаҳри 
устида озон миқдорининг 10-12% камайганлигини кўрсатади. 
Орол денгизининг қуриган тубидан кўтарилаѐтган чанг ва тузлар 
ҳам жуда катта майдонда ҳавонинг ифлосланишига сабаб 
бўлмоқда. 80-йилларнинг бошларида қўшни Тожикистонда 
алюмин 
заводи 
ишга 
туширилиши 
муносабати 
билан 
Ўзбекистоннинг Сурхондарѐ вилоятига қарашли кўплаб 
туманларида экологик жиҳатдан танг аҳвол вужудга келди. Завод 
кўп миқдорда фторли водород, углерод оксиди, олтингугурт гази, 
азот оксидларини чиқариб, ҳавонинг кескин ифлосланишини 
юзага келтирмоқда. 
Ўзбекистон 
ҳудудида 
қаттиқ 
маиший 
чиқиндилар 
ташланадиган 2390 дан ортиқ шаҳар ва қишлоқ ахлатхоналари 
мавжуд. Уларда тахминан 30 миллион куб метр ахлат
тўпланади. Улар асосан стихияли равишда, жўхрофий, 
геологик-гидрогеологик ва бошқа шарт-шароитларни комплекс 
ўрганмай туриб ташкил этилган. Уларда қаттиқ маиший 
чиқиндиларни зарарсизлантириш ва кўмиб ташлаш ибтидоий 
усуллар билан амалга оширилади. Республикамизда ҳали-ҳануз 
маиший чиқиндиларни саноат усулида қайта ишлаш масаласи 
ҳал қилинмаган.
Республикамизда радиоактив ифлосланиш айниқса катта 
хавф туғдирмокда. Мойлисув (Қирғизистон) дарѐсининг 
қирғоқлари ѐқасида 1944 йилдан то 1964 йилгача уран рудасини 
қайта ишлаш чиқиндилари кўмилган. Ҳозирги вақтда қолдиқлар 
сақланадиган 23 та жой мавжуд. Навоий вилоятидаги қолдиқлар 
сақланадиган жой ҳам экологик жиҳатдан хавфли ҳисобланади. 
Бу ердаги радиоактив қумни шамол учириш хавфи бор. 
Статистик маълумотларни таҳлили шуни кўрсатадики. 1999 
йилда атмосферага чиқарилган чиқиндиларнинг умумий ҳажми 
2296900 тоннани ташкил этади, ундан 776900 тн. ѐки 34% 
чиқинди турғун манбаларга тўғри келади. 1999-2004 йиллар 
мобайнида. Атмосферага чиқаѐтган чиқиндиларнинг умумий 
ҳажми 14.8% га ѐки 1957400 тн. га қисқарган. Бу асосан саноат ва 
энергетиканинг 
айрим 
соҳаларида 
баъзи 
қисқаришлар, 
реконструкция ва қайта шаклланиш ўтказилиши ҳамда ҳаво 
муҳофазаси бўйича тадбирлар бажарилиши билан изоҳланади. 

---

289 
Атмосфера ҳавосини ифлослантирувчи бўлган саноат 
объектлари Тошкент 42.7%, Қашқадарѐ 14.6%, Бухоро 10.9%, 
Навоий 8.1%, Фарғона 6.8% вилоятларда жамланган. Саноат 
салоҳияти эенергетика, қора ва рангли металлургия, кимѐ ва 
нефть – кимѐ саноати, газ саноати, нефтни қайти ишлаш 
заводлари, семент ва бошқа қурилиш материаллари ишлаб 
чиқарувчи корхоналар объеталаридан иборат.