Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

а- М-416 мегомметри ѐрдамида 
б-
“ампер-вольтметр” услубида;
3.2. - расм.
Ерга улаш қурилмаси қаршилигини ўлчаш 
схемаси
: 
Электр 
қурилмаларини 
ноллаштиришда
ушбу 
қурилманинг электр токи таъсирида бўлмаган металл қисми нол 
фаза 
билан 
бирлаштирилади. 
Бундан 
ташқари 
электр 

---

171 
хавфсизлигини ошириш мақсадида ҳимоя ажратгичларидан ҳам 
кенг фойдаланилади. Ҳимоя ажратгичлар вазифасининг моҳияти
электр токи уриш хавфи содир бўлганда электр занжирини 
автоматик равишда дарҳол узишдан иборат. Ҳимоя – 
ажратгичларининг ишга тушиш вақти 0,2 секунддан ошмаслиги 
зарур.
3.3.5.6. Статик электр зарядлари
Тузилиши ва таркиби жиҳатидан бир хил бўлмаган икки 
материалнинг ўзаро ишқаланиши натижасида ва айрим суюқлик 
ѐки газларнинг қувурларда катта тезликда ҳаракатланиши
оқибатида статик электр зарядлари ҳосил бўлади. Масалан, 
автомобиль 
бетон 
йўлда 
ҳаракатланаетганида, 
унинг 
ғилдираклари йўл узра сирпаниши натижасида ѐки қум ва тош 
зарраларининг автомобиль кузовига урилиши натижасида -
3000В, 
бензинни 
пўлат 
қувурларда 
катта 
тезликда 
ҳаракатланишида -3600В, тезлиги 15 м/с бўлган тасмали 
узатмаларда -80000В, тасмали транспортѐрларда –45000В.гача 
статик электр зарядлари ҳосил бўлиши мумкин. Статик электр 
зарядининг миқдори материалларнинг таркибига, ишқаланувчи 
қисмларнинг 
юзасига, 
зичлигига, 
солиштирма 
электр 
қаршилигига, технологик жараѐннинг интенсивлигига ва 
муҳитнинг микроиқлим ҳолатига боғлиқ бўлади. 
Статик 
электр 
зарядлари 
таъсирида 
турли 
хил 
жароҳатланишлар, ѐнғинлар ва портлашлар келиб чиқиши 
мумкин. Юқори миқдорда статик электр зарядлари ҳосил 
бўладиган муҳитда инсон организмининг мускуллари кескин 
қисқариши, узоқ вақт статик электр зарядлари таъсирида ишлаш 
оқибатида эса нерв фаолиятининг бузилиши, тайѐрланадиган 
маҳсулот сифатининг пасайиши кузатилади. 
Статик 
электр 
зарядларининг 
ҳосил 
бўлишини 
ва 
тўпланишини турли хил йўллар билан олдини олиш мумкин, 
жумладан: иш жойи микроиқлим ҳолатини меъѐрлаштириш, яъни 
хона ҳавоси нисбий намлигини 70% дан кам бўлмаслигига 
эришиш; асосий материалларга антистатик материаллар қўшиш; 
муҳит ҳавосини ионизациялаш; ишқаланувчи юзаларга тескари 
белгили зарядларни киритиш ва б. Статик электр зарядларининг 
хавфли ва зарарли таъсиридан ҳимояланишнинг асосий 
йўлларидан яна бири-жиҳозлар ва сиғимларнинг металл 

---

172 
қисмларини ерга улашдир. Ерга улашда электрод сифатида пўлат 
трубалардан, 
бурчаксимон 
пўлатлар 
ва 
арматуралардан 
фойдаланиш мумкин. Статик электр зарядлари ҳосил бўлиш 
эҳтимоли бор бўлган стационар механизмлар ва сиғимларнинг 
ерга улаш қурилмаларини қаршилиги 100 Ом.дан, технологик 
жараѐнда иштирок этаѐтган ускуна, қурилма ва жиҳозлар 
тизимлари учун эса бу кўрсаткич 10 Ом.дан кичик бўлиши зарур.