Quyosh energetikasi

10.2.Quyosh energiyasining valovoy potensiali.

Xalqaro ekspertlarning fikricha, dunyoda hozirgacha ma’lum bо‘lgan neft zaxiralari 54,2, gaz 63,6, kо‘mir esa 112 yilga yetishi mumkin ekan, xolos. Mana shu raqamlardan ham kо‘rinadiki, energiyaning eng samarali va istiqbolli usullarini hayotga joriy etish, ilmiy va tajriba-konstruktorlik ishlanmalarini har tomonlama jadal rivojlantirish ayni zaruratdir.

Ma’lumki, Quyosh yerdagi hayot manbai bо‘lib, ona zaminni isitadi va zulmatni yoritadi, qolaversa barcha turdagi energiyalar quyosh energiyasining hosilasi hisoblanadi. Quyoshdan bir soniyada yer yuziga juda katta miqdorda energiya, ya’ni 170 milliard joul issiqlik kelib tushadi. Bu esa bir soniyada qariyb 6 million tonna kо‘mir (100 ming vagon)ning yoqilishidan hosil bо‘ladigan issiqlik energiyasiga teng bо‘lgan miqdordir.

Quyosh yer yuzida barcha energiya turlarining manbai hisoblanadi. Quyosh har sekundda o‘rtacha 88 x 10²⁴ kaloriya issiqlik yoki 368 x 10¹² TVt energiya tarqatadi. Ammo bu energiya miqdorining atigi 2 x10^-6 %, ya’ni 180x 10⁶ TVt miqdorigina yer yuzasiga yetib keladi. Shu miqdor ham yer yuzidagi barcha doimiy energiya ishlab chiqaruvchi qurilmalarning energiyasidan taxminan 5000 barobar ko‘pdir [37].

Quyosh energiyasidan foydalanishni hisoblashda asosan, quyosh nurining 1m² maydonga berayotgan energiya miqdori hisobga olinadi. Koinotning atmosfera qatlamidan yuqori qismiga tushayotgan quyosh radiatsiyasining energiyasi 1,395 kVt/m² ni tashkil qiladi va bu miqdor quyosh doimiysi deb ataladi. Ammo bu miqdor yer yuzasiga yetib kelguncha har xil qarshiliklarga uchraydi hamda yilning fasli va hisob qilinayotgan hududning kengligiga nisbatan uning miqdori o‘zgarib turadi. Masalan, yer yuzasiga tushadigan quyosh nurlarining o‘rtacha intensivligi:

-yevropa mamlakatlarida - 2 kVt soat/m² ;

-Tropik va Osiyo mamlakatlarida - 6 kVt soat/m² ga teng.

O‘zbekiston Respublikasi serquyosh mamlakatlardan hisoblanadi. Bir yilda o‘rtacha [34]:

-300 kun quyoshli kun hisoblanadi;

-2980÷3130 soat temperaturaning o‘rtacha miqdori +42⁰ C ni, kunning uzunligi 14-16 soatni tashkil qiladi ;

-cho‘l tumanlarida temperatura + 70⁰ C gacha ko‘tariladi;

-har bir m² maydonda 1 yilda 1900-2000 kVt gacha quyosh radiatsiyasi hosil bo‘lishi mumkin .