|
elektron qobig„ida 3 ta elektroni mavjud. Demak, kremniy atomlaridan birining o„rnini egallagan galliy atomi qo„shni kremniy atomlari bilan kovalent bog„lanishda faqat uchta elektron bilangina ishtirok qila oladi. Kovalent bog„lanishda galliy atomida bitta elektron o„rni egallanmay, bo„sh qoladi. Bu bo„sh o„ringa (kovakka), yuqorida ko„rganimizdek qo„shni atom elektronlari ko„chib o„tishi mumkin. Lekin, qiziq tomoni shundaki, bu bo„sh o„ringa kremniy atomlariga tegishli valent elektronlardan birortasi o„tishi uchun ma‟lum bir darajada energiya sarflanishi kerak (Ea). Shuni ta‟kidlash lozimki, bunda sarflanadigan energiya miqdori kremniy atomi birorta valent elektronini tugunlararo fazoga, ya‟ni erkin holatga o„tkazish uchun sarflanadigan energiya miqdoridan (∆E) ancha kichik bo„ladi: Ea << ∆E. Shunday qilib, ma‟lum bir (Ea) energiya sarflab galliy atomidagi bo„sh o„rinni egallagan kremniy atomiga tegishli valent elektron o„rniga endi qo„shni kremniy atomi elektronlari hech qanday energiya sarflamasdan o„taverishlari mumkin. Demak, kremniy yarimo„tkazgichiga oz miqdorda galliy kirishmasini kiritish bilan unda kovaklar soni muvozanatli holatdagiga nisbatan oshadi va yarimo„tkazgichda asosiy tok tashuvchilar rolini kovaklar bajaradigan bo„ladi. Bunday o„tkazuvchanlik kovakli o„tkazuvchanlik yoki positive “p” tipli o„tkazuvchanlik deyiladi. Bunda kovaklar sonini ko„payishiga olib kelgan begona kirishma “akseptor” deyiladi. [2] Endi, aytaylik, shunday kremniy yarimo„tkazgichiga Mendeleyev davriy sistemasining V guruh elementi, masalan, fosfor (P) oz miqdorda kiritildi deylik. Fosfor 5 valentli element, ya‟ni uning tashqi valent elektron qobig„ida 5 ta elektron mavjud. Kremniy kristall tugunchalarining biriga joylashgan fosfor atomi qo„shni 4 ta kremniy atomlari bilan kovalent bog„lanish hosil qilishda o„zining 5 ta elektroni bilan ishtirok qiladi. Tabiiyki, fosfor atomining bitta elektroni bilan kovalent bog„da ishtirok qila olmay, fosfor atomiga uning boshqa elektronlariga nisbatan ancha zaifroq bog„langan holda qoladi. Bunday elektronga ancha kichik miqdordagi energiya berilishi bilan u “erkin” elektron holatiga o„tadi. Kremniy atomidagi valent elektronlarni “erkin” holatga o„tkazish uchun esa ancha katta (∆E - elektron qobig„ida 3 ta elektroni mavjud. Demak, kremniy atomlaridan birining o„rnini egallagan galliy atomi qo„shni kremniy atomlari bilan kovalent bog„lanishda faqat uchta elektron bilangina ishtirok qila oladi. Kovalent bog„lanishda galliy atomida bitta elektron o„rni egallanmay, bo„sh qoladi. Bu bo„sh o„ringa (kovakka), yuqorida ko„rganimizdek qo„shni atom elektronlari ko„chib o„tishi mumkin. Lekin, qiziq tomoni shundaki, bu bo„sh o„ringa kremniy atomlariga tegishli valent elektronlardan birortasi o„tishi uchun ma‟lum bir darajada energiya sarflanishi kerak (Ea). Shuni ta‟kidlash lozimki, bunda sarflanadigan energiya miqdori kremniy atomi birorta valent elektronini tugunlararo fazoga, ya‟ni erkin holatga o„tkazish uchun sarflanadigan energiya miqdoridan (∆E) ancha kichik bo„ladi: Ea << ∆E. Shunday qilib, ma‟lum bir (Ea) energiya sarflab galliy atomidagi bo„sh o„rinni egallagan kremniy atomiga tegishli valent elektron o„rniga endi qo„shni kremniy atomi elektronlari hech qanday energiya sarflamasdan o„taverishlari mumkin. Demak, kremniy yarimo„tkazgichiga oz miqdorda galliy kirishmasini kiritish bilan unda kovaklar soni muvozanatli holatdagiga nisbatan oshadi va yarimo„tkazgichda asosiy tok tashuvchilar rolini kovaklar bajaradigan bo„ladi. Bunday o„tkazuvchanlik kovakli o„tkazuvchanlik yoki positive “p” tipli o„tkazuvchanlik deyiladi. Bunda kovaklar sonini ko„payishiga olib kelgan begona kirishma “akseptor” deyiladi. [2] Endi, aytaylik, shunday kremniy yarimo„tkazgichiga Mendeleyev davriy sistemasining V guruh elementi, masalan, fosfor (P) oz miqdorda kiritildi deylik. Fosfor 5 valentli element, ya‟ni uning tashqi valent elektron qobig„ida 5 ta elektron mavjud. Kremniy kristall tugunchalarining biriga joylashgan fosfor atomi qo„shni 4 ta kremniy atomlari bilan kovalent bog„lanish hosil qilishda o„zining 5 ta elektroni bilan ishtirok qiladi. Tabiiyki, fosfor atomining bitta elektroni bilan kovalent bog„da ishtirok qila olmay, fosfor atomiga uning boshqa elektronlariga nisbatan ancha zaifroq bog„langan holda qoladi. Bunday elektronga ancha kichik miqdordagi energiya berilishi bilan u “erkin” elektron holatiga o„tadi. Kremniy atomidagi valent elektronlarni “erkin” holatga o„tkazish uchun esa ancha katta (∆E
Do'stlaringiz bilan baham: |
