Quyidagi savollarga javob yozing Xalq merosida mehnat an'analaridan o ‘mi

Variant 22

Quyidagi savollarga javob yozing
Xalq merosida mehnat an'analaridan o ‘mi.
Boshlang‘ich sinflarda texnologiya darsi mavzulariga qo‘yilgan talablar.
Mutafakkirlar merosida mehnat tarbiyasi
Usnbu mavzuga taqdimot ishlang: Chiqindi matcrillaridan choynak tagligini yasash.
Javoblari;
1. Boshlang'ich ta'lim mazmuni milliy qadriyatlar materiallariga boy. Ko'plab darslik va qo'llanmalarga xalq og'zaki ijodi bo'lgan ertak, maqol, rivoyat, hadis, doston, qissa, afsona, topishmoq, folklor, xalq kuyi va qo'shiqlari kiritilgan. Ular o'z mazmuni mohiyatiga ko'ra yosh o'quvchilarda milliy odob-axloq madaniyati asoslarini shakllanishiga xizmat qiladi. Xalq og'zaki ijodi vositalaridan maqsadli va unumli foydalanish uchun boshlang'ich sinf o'qituvchilari yuksak pedagogik mahoratga ega bo'lmog'i lozim.
Umumiy o'rta ta'lim maktablari o'quvchilarining ekologik madaniyatini shakllantirish quydagicha amalga oshirilishi maqsadga muvofiq: 1. O'quvchining hissiyotiga ta'sir etish;
2. O'quvchilar qalbida tabiatga atrof - muhitga muhabbat uyg'otish;
3. O'quvchilar ongida tabiatni muhofaza etish va u bilan oqilona munosabatni shakllantirish;
4. Ekologik ta'lim - tarbiyani olishni uzluksiz davom ettirish;
5. Ekologik madaniyatni shakllantirish va takomillashtirish;
6.Xalq pedagogikasida qo'llanilgan tarbiya usullaridan foydalangan holda ekologik tarbiya berish;
7.Olingan nazariy bilimlarni amalda qo'llash malaka va ko'nikmalarni shakllantirishdan iborat.
Biz buning uchun atrofimizdagi olam va tabiatshunoslik darsliklari tarkibiga xalq og'zaki materiallarini kiritmog'imiz va yoshlarimizni boy ma'naviy merosimiz bilan qurollantirmog'imiz lozim.Buyuk pedagoglar ham o'z faoliyati davomida yoshlarga xalq og'zaki ijod mahsulini o'zi ta'lim beradigan fan mashg'ulotlari jarayonida berib borishgan.Bu orqali ular yoshlarning ma'naviy merosini boyitgan. Misol tariqasida K.D.Ushinskiy o'zining ko'p yillik pedagoglik tajribasida, xususan, 1867-yilda bosilib chiqqan "Ona tili" kitobida o'quvchilar og'zaki ijodi namunalaridan darsliklargan didaktik material sifatida kiritish zarurligini ilmiy jihatdan asoslab bergan edi. Ayni bu ishni davrning ma'naviy ehtiyojidan kelib chiqib, o'zbek pedagoglaridan H.H.Niyoziy, S.Ayniy, Abdulla Avloniylar asoslab bergan edilar. Ular o'zlari yaratgan darsliklarda o'quvchilar og'zaki ijodi materiallariga alohida e'tibor bergan edi.
Bugungi kun ta'lim-tarbiyasi, istiqlol mafkurasi ana shu merosdan oziqlansa, uning eng yaxshi sahifalarini, qoidalarini qabul qilsa, o'z oldiga qo'ygan maqsad-vazifalarini sharaf bilan bajarishi mumkin. Chunki insonni har tomonlama tarbiyalash, kamolga yetkazish, ma'naviyatlarimizning ustuvor iymon-e'tiqodlarimizning butun bo'lishligini, qadrli qadriyatlarimizning qadrlanishi guvohidir.Ta'lim-tarbiya jarayonini isloh qilish, uning mazmunini milliylashtirish va insonparvarlashtirish o'quv muassasalarining ustuvor yo'nalashlaridan biridir. Shuning uchun ham bu masalalarni hal etishda o'zbek xalq og'zaki ijodiyotining ta'lim-tarbiya sohasidagi o'rni katta. Ta'lim-tarbiya jarayoni aniq maqsadga ko'ra tashkil etishning asosiy shakllaridan biridir. Boshlang'ich sinflarda o'zbek xalq og'zaki ijodi namunalaridan kiritilgan o'quv fanlari va darsliklari ko'p. Bular o'qish, ona tili, odobnoma, musiqa kabi darslardir. Ushbu o'quv predmetlari dasturlari mazmuni o'zbek xalqining milliy, ma'naviy -axloqiy meroslariga boy. Aslida, avlod-ajdodlarmizni barkamol kishilar qilib tarbiyalab kelgan birinchi va to'ng'ich pedagog o'qituvchixalqidir. U asrlar davomida bola tarbiyasi sohasida katta tajribaga ega, uning bugungi kundagi o'rni ham beqiyosdir.
2.Boshlang'ich sinflarda texnologiya darslarini tayyorlash va o'tkazish xususiyatlarini ochib berish.Texnologiya darslarining o'ziga xos xususiyati shundaki, ular mavzuga asoslangan. amaliy faoliyat, va ob'ektlar bilan amaliy harakatlar bolaga voqelik haqida hissiy (sezgir) bilim beradi. Va buning uchun noyob imkoniyatlarni beradigan texnologiya saboqlari. Bu erda talabalar eng ko'p ishlaydi turli materiallar sezgi va idrok orqali esa o’z xossalari haqida ma’lumot oladi: og’ir va yengil, silliq va qo’pol, qattiq, mo’rt va yumshoq, plastik va hokazo. Talaba har bir harakatda materiallarning xususiyatlarini hisobga olishi kerak bo'lgan amaliy faoliyatda bevosita olinadigan hissiy tajriba qimmatroqdir.O'qituvchilar va psixologlar predmetli-amaliy faoliyatda muhim holatni qayd etadilar: ob'ektlar bilan ishlash orqali odam ko'plab mavhum aloqalar va tushunchalarni aniqroq ʼʼkoʻra oladiʼʼ. Bu usulga nafaqat bolalar, balki kattalar ham tez-tez murojaat qilishadi: ʼʼongdaʼʼ hal qilish qiyin boʻlgan narsani biz imkon qadar obʼyektlarda modellashtirishga intilamiz. Ushbu harakatlarning ma'nosi shundaki, odam oddiygina naqsh ishlatadi: aqliy faoliyat, agar u vosita, amaliy faoliyat bilan birga bo'lsa, osonlashadi.Texnologiya darsining o'ziga xos xususiyatlariga ko'p vaqtni (80% gacha) amaliy ishlarga sarflash talabi kiradi, aks holda mehnat ko'nikmalari shunchaki shakllanmaydi.
Uchinchi xususiyat, o'qituvchi doimo barcha bolalar ishlayotganligi bilan hisoblashishga majbur turli tezlik va ularni umumiy ritmga tortish (men qilgandek qiling, men bilan qiling) kerakli natijani bermaydi, o'qituvchi charchaydi, bolalar shovqin qiladi, mahsulotlar yomon bo'lib chiqadi.
To'rtinchi xususiyat, quyi sinflarda o'qituvchining obro'-e'tibori yuqori bo'lishiga qaramay, texnologiya darsidagi ishbilarmonlik muhiti faqat zich, boy (lekin tez emas) sur'atda, yuqori darajada o'tgandagina saqlanadi. bolalarning qiziqishi. Agar bola yaxshi ish qilsa, qiziqish saqlanib qoladi.Texnologiya darslari katta ahamiyatga ega jihozlari ham bor psixologik yengillik. Ishdagi sekinlik, bolalarning xotirjam, o'lchovli faoliyati bunday muhitni yaratishga yordam beradi. Shu bilan birga, uni letargiya va zerikish bilan aralashtirib yubormaslik kerak eng yuqori daraja bolaga salbiy ta'sir qiladi. Darsda psixologik qulaylik bo'lishi kerak: normal hissiy ohang, faoliyatning o'ylangan o'zgarishi. Bu qo'l mehnatida o'rganish va ijodkorlik o'rtasidagi uzviy bog'liqlikni ta'minlaydi.Yana bir xususiyat - bu rivojlanish nozik vosita qobiliyatlari va barmoq harakatlarini muvofiqlashtirish. Bu muammo o'z dolzarbligini yo'qotmaydi. Ko'zga ko'ringan o'qituvchi Vasiliy Aleksandrovich Suxomlinskiy (28.9.1918 - 2.9.1970) bolalarning qobiliyat va iste'dodlarining kelib chiqishi ularning qo'lida, obrazli qilib aytganda, ulardan ijodiy fikr manbai bo'lgan eng nozik oqimlar oqib o'tadi, deb yozgan. Bola qo'lining harakatlarida qanchalik ishonch va zukkolik bo'lsa, qo'lning asbob (qalam, qalam va boshqalar) bilan o'zaro ta'siri qanchalik nozik bo'lsa, bu o'zaro ta'sir uchun zarur bo'lgan harakatlar qanchalik murakkab bo'lsa, bolaning ijodiy elementi shunchalik yorqinroq bo'ladi. aql, bolaning qo'lida qanchalik mahorat bo'lsa, bola aqlliroq.Barmoqlarning faol harakatlarini rivojlantirish zarurati ilmiy asoslandi. Bolalar miyasining faoliyatini, bolalar psixikasini o'rganish bilan shug'ullanadigan olimlar qo'l funktsiyasining katta rag'batlantiruvchi ahamiyatini ta'kidlashadi. Nutqni rivojlantirish darajasi to'g'ridan-to'g'ri barmoqlarning nozik harakatlarining shakllanish darajasiga bog'liq.

Bolalarning qo'l harakatlarining rivojlanishini o'rganish nafaqat o'qituvchilar va psixologlar, balki boshqa mutaxassislar (falsafachilar, tilshunoslar, tarixchilar, biologlar) uchun ham qiziqish uyg'otadi. turli funktsiyalarga ega bo'lgan qo'llar insonning o'ziga xos organidir. Bolaning qo'llari harakatlarining rivojlanishining ontogenezi qiziq. Ivan Mixaylovich Sechenov (13.08.1829 - 11.15.1905) ma'lum nerv tuzilmalarining kamolotga yetishi natijasida bolaning harakatlari rivojlanishining irsiy oldindan belgilanishi nazariyasini tanqid qilgan birinchi olimlardan biri edi.ref.rf saytida joylashgan.Uning yozishicha, "inson qo'lining harakatlari irsiy jihatdan oldindan belgilanmagan, balki ta'lim va tarbiya jarayonida, atrof-muhit bilan faol o'zaro ta'sir qilish jarayonida vizual, taktil va mushak o'zgarishlari o'rtasidagi assotsiativ aloqalar natijasida paydo bo'ladi".

3.Texnologiya fanini o'qitishning asosiy negizlari, dastlabki xalq og'zaki ijodi namunalaridan tortib, buyuk mutafakkirlar ijodigacha yoshlarni mehnatsevar bo'lib yetishishi, kasb-hunar o'rganish, mehnat ta’lini hurmat qilish hamda mehnat insonni ulug'lashi masalalariga alohida e'tibor berilganligiga guvoh bo'lamiz.Buni biz turli davrlarda yaratilgan ta'limiy-axloqiy asarlar va xalq og'zaki ijodi namunalari topishmoq, xalq qo'shiqlari, masal, maqol, ertak va dostonlarda mehnatva kasb-hunar odobi, axloqi va qoidalarini o'zlashtirish muhim hayotiy zarurat ekanligi ta'kidlanganligini ko’rishimiz mumkin.
Bundan tashqari «Avesto», Kaykovusning «Qobusnoma», Abu Nasr Forobiyning «Fozil odamlar shahri», Abu Rayhon Beruniyning «Geodeziya», «Minerologiya», Mahmud Qoshg'ariyning «Devonu lug'atit turk», Yusuf Xos Hojibning «Qutadg'u bilig», Alisher Navoiyning bir qator asarlari va shu kabi ma'rifiy meros namunalarida Mehnatsevarlik, kasb-hunarning ahamiyati haqida muhim fikrlar bayon etilgan. Bular dastlabki xalq og'zaki ijodi namunalaridagi xalq eposlari, ertak, maqol va topishmoqlardan boshlangan.
Mirzo Bobur– buyuk shox va shoir
Amir Temur– buyuk sarkarda
Аlishеr Nаvоiy – buyuk mutаfаkkir
Texnologiya ta’limini tashkil etishga nisbatan qo‘yiladigan muhim talablardan biri metodlarning xilma-xilligi va ularning muayyan maqsadga xizmat etishidir. Ta’limda qo‘llaniladigan mantiqiy metod barcha o‘rta ta’lim maktablari uchun umumiy va eng ko‘p tarqalgan metoddir. O‘qituvchi mantiqiy metod - hikoya, o‘quv materialini og‘zaki bayon etishini, suhbatni qo‘llar ekan, u o‘quvchilarga faqat o‘zidagi bilimlarni ularga o‘tkazibgina qolmay, balki o‘quvchilarda ayni yo‘nalishga qiziqish ham uyg‘otadi. Mantiqiy metodlar:
A) Hikoya qilib berish.
B) O‘quv materialini og‘zaki bayon qilib berish.
V) Suhbat.
Hikoya qilib berish - o‘quv materialini jonli, obrazli qilib bayon qilib berishdir. (Hikoya maksimal kontrol va o‘quvchilarning galdagi ishlariga xirs bog‘langan bo‘lishi shart)? Hikoyani dars mavzu qisqacha umumlashtirib tamomlash kerak.Jonli so‘zdan har qanday metodda ham foydalaniladi, jonli so‘z yordamida mehnat usullari, ko‘rgazma qo‘llanmalar izohlab ko‘rsatiladi. O‘qituvchining so‘zi o‘qitishdagi faollikni ta’minlash uchun, xatolarning oldini olish uchun ayni shu texnologiyasini bajarishda o‘quvchiga yordam berish uchun, jihozni boshqarish vositalarining tuzilishi, boshqarish usullarini o‘zgartirish uchun zarurdir.
O‘quv materialini og‘zaki bayon etish - haqiqiy materialni izchillik bilan bayon qilib berishdir. Bunda faktlarni analiz qilish va isbotlash katta o‘rin oladi. (O‘qituvchi o‘zining basnida, o‘z yozmalaridan, hisoblashlaridin foydalanadi, bunda galdagi shuning xarakteri oydinlashtiriladi)?Materialni bayon qilishda o‘qituvchi o‘quvchilarning nazariy bilimlari saviyasiga, ularning ishlab chiqarish ta’limi jarayonida qo‘lga kiritilgan tajribalariga tayanishi lozim. Bu maqsadda u maxsus texnologiya kursi bilan ya’ni: materialshunoslik, chizmachilik programmasi bilan mukammal tanishib chiqishi, har zamonda bu darslarga qatnashishi kerak .Suhbat - bunda o‘quvchilar o‘qituvchining savoliga javob beradi, yoki savolning mazmuniga muvofiq, so‘zga chiqadilar. Suhbatdan o‘rganiladigan material to‘g‘risida o‘quvchilarga ma’lum hajmda bilim bo‘lgan hollarda foydalaniladi. Suhbat oxirida o‘qituvchi o‘quvchilarning javoblarini umumlashtiradi.Suhbat oldindan tuzilib qo‘yilgan reja asosida muayyan masalalarni muhokama qilish, o‘qituvchi bergan savollarga o‘quvchilarning javob berishlari tarzida borishi mumkin. O‘quvchilarda ayni mavzuga doir birmuncha bilim va tasavvurlari bo‘lgan taqdirdagina suhbat usuli samarali bo‘lishi mumkin. Suhbatning muvaffaqiyatli chiqishi ko‘p hollarda o‘qituvchining o‘quvchilarga to‘g‘ri savol qo‘ya bilishiga bog‘liq. Suhbatni shunday olib borish kerakki u belgilangan ta’lim - tarbiya vazifalarini muvaffaqiyatli amalga oshirishga yordam etadigan bo‘lsin. Suhbat aniq belgilangan maqsadga qaratilgan bo‘lsin.Ko‘rgazmali metod - shaxsan mehnat usullarini ko‘rsatish, jihozlarni, ko‘rgazma qurollarni, o‘quv kino filmlarini, diafilm va hokazolarni namoyish qilish demakdir.Ko‘rgazmali metodlar: A) ishlab chiqarishga ekskursiya o‘tkazish. B) mehnat priyomlarini ko‘rsatib berish.Ekskursiya-ko‘rgazmali o‘qitish bo‘lib, bunda o‘quvchilar buyumlarni texnologik hodisa va mehnat jarayonlarini, mehnatni tashkil etishni ishlab chiqarish sharoitida o‘rganadilar. Texnologiya ta’limi o‘quvchisi ekskursiya o‘tkazish planini oldindan tuzib qo‘yishi, eng xarakterli ob’ektlarini belgilab ular bilan mukammal tanishib chiqishi kerak.
Korxonalarga zamonaviy jihoz, ya’ni texnologik jarayon bilan tanishish maqsadida qilinadigan ekskursiyalarda jihozni boshqarish priyomlarini, ilg‘or ish metodlarini, shu o‘rinda mehnatni tashkil etish kabilarni ko‘rsatishning katta ahamiyati bor.Har xil ko‘rgazmali qurollarni va mehnat priyomlarni ko‘rsatish metodi texnologiya ta’limida muhim o‘rin tutadi. Bu masalada o‘ylar ekanmiz, unga tayyorgarlik ko‘rish bosqichlariga va namoyishga nisbatan talablarga alohida e’tibor berishimiz kerak bo‘ladi. Tajribaning ko‘rsattshicha ko‘rgazmalillk haddan oshib ketsa bu hol o‘quvchilarning o‘rganilayotgan hodisa mohiyatini aniqlashdan chetlashishiga sabab bo‘lar ekan. Shunga qaramay, bitta buyumga tegishli ko‘rgazmali qurollar uning turli tomonlarini oydinlashtirishga xizmat qilgani taqdirida ular sonining ko‘proq bo‘lishidan xavfsiramasa ham bo‘ladi.Odatda ko‘rgazmali qurollar dars boshlanmasdan ko‘rsatib qo‘yilmaydi. O‘quvchilarning vaqtdan ilgari ko‘rgazma qurollar bilan (chala) qiziqishi, bu qurollarga jiddiy qiziqish havasini susaytirib qo‘yishi mumkin. Ko‘rgazma materialining mazmunini ochishga mumkin qadar o‘quvchilarning o‘zlarini ham jalb qilishlari zarur. Bu esa o‘quvchilarda kuzatuvchanlik va bilib olish xislatlarini tarbiyalash choralaridan biridir.Texnologiya ta’limida mehnatdan amaliy ishlarni ko‘rsatish masalasi alohida o‘rin tutadi. Bu o‘qitishning asosiy ko‘rgazma materiallaridan biridir. Bundan tashqari texnologiya ta’limi o‘qituvchisi mehnat priyomlarini va protsessni ko‘rsata bilishi uchun, yuksak professional malakali bo‘lishnigina emas, balki yetarli darajada pedagogik tajribaga ega bo‘lishini ham talab etadi.Shuni ham ta’kidlab o‘tish zarurki, namoyish qilinadigan mehnatdan amaliy ishlarni o‘quvchilarga ko‘rinadigan bo‘lishi shart. O‘quvchilar ayni amaliy ishlarni shakllantirish uchun qanday harakatlarni va qay tartibda ishlatish kerakligini yaxshi fahmlab olishlari zarur.
Amaliy metodlarga:
a) mashqlar.b) laboratoriya-amaliy ishlari.
v) texnikaga oid ma’lumotnoma, adabiyotlar va hujjatlar bilan ishlash kiradi.
Mashq-mehnat o‘quvchilarni shakllantirish va sekin-asta ularni malakaga aylantirish uchun ish harakatlarini ongli ravishda va ko‘p marta takrorlashdan iborat. Mashqlar mehnat va ishlab chiqarish ta’limining asosiy metodidir. Mashqlar jarayonida mehnat va hunar usullarini bajarishning sifatli bo‘lishiga, o‘quvchilar faoliyatini sinchiklab nazorat qilishga e’tibor berish kerak.O‘qitish usullari bilimlarni shunday darajada egallanishiga xizmat qilishi kerakki, unda o‘quvchilar chizmani o‘qituvchi chizgan o‘lchamlar asosida emas, balki buyumni istalgan o‘lchami bo‘yicha chizib, egallagan bilimlarini amalda qo‘llay olsinlar.
Qo‘l mehnatiga o‘rgatishda qo‘llaniladigan asosiy usullar tizimi quydagichadir:
Og‘zaki bayon qilish.
Tushuntirish va hikoya qilish.
Suhbat.
Mashqlar.
Amaliy ishlar.
Mustaqil ishlar.
Texnologiya ta’limi jarayonida o‘quvchilarni texnologiya ta’limi va tarbiyasiga tayyorlashda mana shu usullardan samarali foydalanilsa o‘qituvchi o‘quvchilarning texnologiya ta’limi va tarbiyasining malaka va ko‘nikmalarini egallashlariga va mehnatga tayyorlash to‘g‘ri tarbiyalansa, haqiqiy mehnatkash uchun zarur bo‘lgan sifatlar shakllanadi.