Quturish diagnostikasi, oldini olish va qarshi kurash chora-tadbirlari Oilasi, Rhabdoviridae Avlodi,Lussavirus

Babesh-Negri tanachalarini topish.
Bosh miyaning kamida har bir bo’limidan ikkitadan buyum oynasida yupqa surtma yoki tamg’alar (IFR kabi) tayorlanib, Sellers, Muromsev, Mann, Lens va boshqa usullar bo’yicha bo’yaladi.
Misol uchun Sellers bo’yicha bo’yash: yangi hali qotib ulgurmagan preparat, bo’yoq bilan qoplangach 10-30s tutib turiladi va fosfat-bufer (pH 7,0-7,5) eritmasi bilan yuviladi qorong’ilashtirilgan joyda, xona haroratida vertikal holatda quritiladi, so’ngra immersiya moyi yordamida mikroskop ostida qarab ko’riladi.
Aniq chizilgan oval yoki uzunchoq granulyatsiyalangan och-qizil rangda va hujayraning sitoplazmasida yoki undan tashqarida joylashgan, Babesh-Negri tanachalarining ko’rinishi natijani musbat ekanligidan dalolat beradi. Bu usulda turga oid o’ziga xos kiritmatanachalarni aniqlashning diagnostik ahamiyati bor.
Biologik namuna.
Yuqorida aytib o’tilgan barcha usullarga qaraganda samarali.
Bu usul bulan yuqoridagi usullarda manfiy natija olinganda va gumonsiralganda tekshirib ko’riladi. Biologik namuna uchun og’irligi 16-20g bo’lgan oq sichqonlar tanlab olinadi. Bosh miya nerv to’qimalarining barcha qismidan olinib steril qum solingan havonchada maydalab eziladi, so’ngra 10%-aralashma hosil qilish uchun fiziologik eritma qo’shiladi. 30-40 daqiqa tindirilgach, cho’kma ustidagi suyuqlik olinib, sichqonlarga yuqtiriladi.
Bakterial infeksiya bilan ifloslangan deb gumonsiralsa, 1ml suspenziyaga 500 birlikda penitsillin yoki streptomitsin qo’shilib, xona haroratida 30-40 daqiqa tutib turiladi. Biologik namuna uchun 10-12 bosh sichqonga yuqtiriladi: yarmiga 0,03ml intraserebral, qolgan yarmiga esa burun qismi terisining ostiga yoki yuqoringi labiga 0,l-0,2ml yuqtiriladi.
Virus yuqtirilgan sichqonlarni shisha bankalarga (yaxshisi akvariumga) joylashtiriladi va 30 kun davomida ular kuzatilib, sodir bo’lgan o’zgarishlar yozib boriladi.
Sichqonlarning 48 soat uchida o’lishi kasallikka xos hisoblanmaydi va natijani baholashda inobatga olinmaydi.
Patologik materialda quturish virusi bo’lsa, sichqonlarga yuqtirilgandan so’ng 7-10 kun ichida quydagi alomatlar paydo bo’ladi: junining hurpayib ketishi, yelkasining o’ziga xos bukchayishi harakat koordinatsiyasining buzilishi, keyingi oyoqlarda, so’ngra oldingi oyoqlarda falajlik, keyinchalik o’lim kuzatiladi.
O’lgan sichqonlarning miyasi Babesh-Negri, tanachalarini uchratish uchun IFR va DPR qo’yib tekshiriladi (65-a rasm).
Virus yuqtirilgan sichqonlarning miyasidan tayyorlangan preparatlarda Babesh-Negri tanachalarini uchratish tufayli yoki IFR, DPR usuli yordamida antigeni topilsa biologik sinab ko’rish musbat diagnoz hisoblanadi. 30 kun davomida sichqonlarda o’lim kuzatilmasa, manfiy diagnoz hisoblanadi.
Biologik sinab ko’rish uchun ertangi diagnoz usuli (bu esa tekshirilayotgan hay von tekshiruvchini tishlaganda) qo’llanilgan yuqtirish uchun 10-12 sichqon emas, balki 20-30 sichqon ishlatilib, har kuni 1-2 sichqonning bosh miyasi IFR yordamida tekshirilib turiladi. Bu esa (musbat holatda) tekshirish muddatini bir necha kunga qisqaitiradi.
Laboratoriya amaliyotida o’ziga xos biologik sinov usuli qo’yib ko’riladi.
Uning mohiyati shundan iboratki, quturish kasalligiga uchragan hayvonning miya to’qimasidan tayyorlangan suspenziya sichqonlarga yuqtirilsa kasallanadi. Agar miya to’qimasiga oldindan antirabik zardob bilan 37°C -10 daqiqa ishlov berilsa u holda sichqonlar kasallanmaydi.
Ayrim tekshiruvchilar quturish kasalligiga gumonsiralgan hayvon tirik paytida, ko’zining muguz pardasidan tamg’a tayyorlab immunofluoressensiya usulida tekshirib diagnoz qo’yishni taklif etganlar.
Lekin bu usulning samaradorligi yuqori emas.
Deyarli laboratoriyalarda tekshirish navbatma-navbat quyidagicha olib boriladi:
IFR uchun bosh miyadan surtma-tamg’a tayyorlanadi, DPR qo’yiladi, manfiy natija olgan holda biologik namuna qo’yib ko’riladi.
IFR yuqori malakali bajarilganda biologik sinab ko’rishga 99-100% mos keladigan natija olinadi. Quturish kasalligida Babesh-Negri tanachalarini 65-85%, DPR yordamida 45 dan 70% gacha aniqlash mumkin.