Qutblanish va qutblanish tekisligining aylanishi

Tabiiy sharoitda qutblanish tekisligini aylantira olmagan moddalar tashqi magnit maydoni ta’sirida qutblanish tekisligini aylantira oladigan bo‘lib qoladi. Qutblanish tekisligining magnit maydoni ta’sirida aylanish hodisasi 1846 yil Faradey tomonidan ochilgan. Bu kashfiyot Faradeyning yorug‘lik va magnit hodisalari orasidagi bog‘lanishni topishga bag‘ishlangan davomli tajribalari samarasida kelib chiqqan. Faradey magnit maydonining yorug‘likka bevosita ta’sir etishini topdim deb o‘ylagan, shuning uchun u: «Men yorug‘lik nurini magnitlay va elektrlay oldim va magnit kuch chiziqlarini yorita oldim» deb yozgan. Aslida esa Faradey tomonidan ochilgan hodisa boshqa xarakterga egadir: magnit maydoni shu maydondagi moddaga ta’sir qiladi, faqat moddaning o‘zigina yorug‘likning tarqalish xarakterini o‘zgartiradi.

Qutblanish tekisligining magnit maydoni ta’sirida aylanishi yorug‘likning shaffof moddalarda magnit kuchlanish chiziqlari bo‘ylab tarqalishida hosil bo‘ladi. Shuning uchun qutblanishning magnit ta’sirida aylanishi elektromagnit uchlarini parmalab teshilgan ingichka kanal bo‘ylab kuzatish eng qulay bo‘ladi. Tajriba chizmasi 1.2-rasmda ko‘rsatilgan S – yorug‘lik manbai, A va B – elektromagnit uchlari, N₁ va N₂ – nikollar S – ichida qutblanish tekisligi aylanishi yuz beradigan jism. Magnit maydoni hali paydo bo‘lmaganda, ya’ni elektromagnit toki ulanmaganda, N₁ va N₂ – nikollar ayqash turganda bu murakkab sistema orqali yorug‘lik o‘tmaydi. Elektromagnit zanjiri ulanib tok qo‘yilganda qutblar orasida magnit maydoni hosil bo‘ladi, shaffof S jism orqali o‘tishda yorug‘likning qutblanish tekisligi buriladi va N₂ nikol orqali yorug‘lik o‘tadi.