Qurolli ziddiyatlar davrida xalqaro huquq

Urush olib borishni xalqaro-huquqiy tartibga solish. Xalqaro gumanitar huquq tushunchasi

Xalqaro gumanitar huquq, normalari faqat tinchlik davrida emas, balki urush va qurolli ziddiyatlar davrida ham amal qiladi. Ikkinchi jahon urushidan so‘ng 200 dan ortik qurolli to‘qna-shuvlar va ziddiyatlar bo‘lib o‘tdi. Ular o‘zining ijtimoiy xarakteri va maqsadidan (davlatlararo, fuqarolik urushi), qonuniyligi (mudofaa, milliy-ozodlik, BMT Ustaviga asosan harbiy sanksiyalar) yoki nok,qonuniyligi (agressiv urushlar, urush agressiyasi)dan qat’iy nazar, harbiy ziddiyatlar qatoriga kiradi.

Bunday xalqaro-huquqiy normalar urush qonunlari va an’analari yoki xalqaro gumanitar huquq deb ataladi.

Xalqaro gumanitar huquqi — qurolli mojarolar davrida qo‘llaniladigan, qurolli ko‘rash olib borishning ma’lum usullari va vositalarini qo‘llashni takiklovchi yoki cheklovchi, bunday ko‘rashlar davomida inson huquqlarini ta’minlovchi va ular bo‘zilganligi uchun xalqaro-huquqiy javobgarlikni belgilovchi yuridik normalar va tamoyillar tizimidir.

Xalqaro gumanitar huquqining tartibga solish predmeti quyidagi davlatlararo munosabatlardir:

• 
  Urushning boshlanishi;
  
• 
  Urushda katnashmaydigan davlatlarning betarafligi;
  
• 
  Kurashayotgan taraflarning urushni olib borish usullarini
  cheklash;
  
• 
  Urush kurbonlarini ximoya qilish;
  
• 
  Urush davrida madaniy yodgorliklarni ximoya qilish;
  
• 
  «Harbiy harakatlarning tugashi» harbiy okko‘patsiya reji-
  mi;
  
• 
  Urushning tugatilishi;
  
• 
  Huquq. bo‘zilishi uchun davlatlarning javobgarligi;
  
• 
  Qurolli mojarolar huquql normalarining bo‘zganligi uchun
  jismoniy shaxslarning jinoiy javobgarligi va boshqalardir.
  

Xalqaro huquqning amaldagi normalari xalqaro qurolli ziddiyatlarga ham, xalqaro maqomga ega bo‘lmagan qurolli ziddiyatlarga ham taallukdidir.

Xalqaro qurolli ziddiyatlarga davlatlar o‘rtasidagi qurolli tuknashuvlar, mustamlakachilik to‘zumi va chet el boskinchilari hamda irqiy rejimlarga qarshi o‘z mustaqilliklari uchun olib boradigan tuknashuvlar kiradi. Ushbu huquq. BMT Ustavi hamda boshqa xalqaro-huquqiy hujjatlarda o‘z aksini topgan.

Xalqaro maqomga ega bo‘lmagan qurolli ziddiyatlarga hukumat kushinlari va hukumatga qarshi bo‘lgan qurolli guruhdar yoki fuqarolik urushi davridagi qurolli guruhlar o‘rtasidagi tuknashuvlar kiradi.

Davlatlar va boshqa ishtirokchilarning qurolli tuqnashuvlar davridagi faoliyatini tartibga solib turuvchi xalqaro-huquqiy hujjatlar orasida 1899 va 1907 yilgi Gaaga konvensiyalari alohida urin to‘tadi. Ushbu konvensiyalar urush harakatlarining boshlanishi, quruqlikdagi urushning qonun-qoidalari, betaraf davlatlar va shaxslarning quruqlik yoki dengizdagi urush harakatlari davridagi huquq. va majburiyatlar, savdo kemalarini harbiy kemalarga aylantirish borasidagi tartib-qoidalar keltirilgan. Mazkur tartib-qoidalar 1949 yilgi Jeneva konvensiyasida o‘zining rivojini topgan. Mazkur konvensiyalar urush olib borish qoidalarini milliy-ozodlik va fuqarolik urushlariga ham tarkatdi, partizanlar va qarshilik harakati ipggirokchilariga komendantlik huquqi berilishini yoklab chikdi.