Qurilishda marketing

Mahsulot  tannarxi
  -  pul  shaklida  ifodalangan  mahsulotni  ishlab 
chiqarish va Iste‘molchiga etkazib berish bilan bog‗liq harajatlardir. 
Mahsulot 
tannarxi
 
- 
korhonalar 
va 
birlashmalarning 
ish 
samaradorligini  belgilovchi  ko‗rsatkich.  Xalq  ho‗jaligi  sohalarining  o‗ziga 
hos hususiyatlarini aks ettiruvchi harajat ayrim elementlarining o‗zaro nisbati 
mahsulot  tannarxining  tuzilishini  tashkil  qiladi.  Ishlab  chiqarish  tannarxi 
sexning  mahsulot  tannarxini  va  umumzavod  chiqimlarini  o‗z  ichiga  oladi. 
Ayrim  korxonalar  harajatlarini  ifodalab,  yakka  bo‗lishi,  shuningdek, 
tarmoqlarda  mahsulot  tayyorlashga  ketgan  o‗rtacha  harajatlarni  belgilovchi 
tarmoqning  o‗rtacha  tannarxi  mahsulotning  ulgurji  baxosini  o‗rnatish  uchun 
asos bo‗ladi. 
Tannarxning 
kamayishi 
moddiylashgan 
mexnat 
iqtisodini 
ifodalaydi,foydaning 
ko‗payishini 
ta‘minlaydi,  ulgurji  va  chakana 
baxolarning  kamayishi  imkoniyatlarini  keltirib  chiqaradi.  Ishlab  chiqarish 
xajmlarining ortib borishi bilan tannarxning kamayishi muqim axamiyat kasb 
etmoqda vakatta samara bermoqda.  

---

64 
Tannarxni  kamaytirishning  asosiy  yo‗llari:  meqnatni  tashkil  qilish 
usullarini  takomillashtirish,  ishlab  chiqarish  kuchlari  va  jamg‗armalaridan 
foydalanishni  yahshilash,  xar bir  ish  joyida,  bo‗limlarda  moddiy  manbalarni 
iqtisod  qilish,  boshqarish  va  hizmat  ko‗rsatish  harajatlarini  kamaytirish 
hamda  yo‗qotish,  ishlab  chiqarishdan  tashqari  sarflanadigan  harajatlarni 
qisqartirish. Shuningdek: 
1. 
Zarar 
bo‗lgan 
ishlab 
chiqarish 
harajatlari 
darajasi 
va 
dinamikasinianiqlash. 
2. Tannarx darajasining tarkibi va dinamikasini o‗rganish. 
3.  Tannarx  tarkibini  taxlil  qilish  va  uning  darajasiga  ta‘sir 
etuvchiomillarni statistik baxolash. 
Quyidagi  5.1.-rasmda  talab  va  taklifning  klassik  modeli  ko‗rsatilgan. 
Bunda  ko‗rinib  turibdiki,  talab  narxining  o‗sishi  bilan  kamayadi,  aksincha 
taklif  ortadi.  Ishlab  chiqaruvchi  narx  orhali  uning  mahsuloti  qanchalik 
darajada kerakligi haqida axborotga ega bo‗ladi. 
Erkin  raqobat  mavjud  bo‗lgan  bozorning  o‗ziga  xos-xususiyatlari 
shundan  iboratki,  taklif  etilgan  mahsulotning  ma‘lum  darajasida  bozor  o‗z-
o‗zidan muvozanatga harakat qiladi. Masalan, ishlab chiqaruvchi o‗z tovarini 
muvozanat narxdan (Nm) baland narxda taklif etdi deyaylik. Unda xaridorlar 
bunday  bahoni  juda  yuqori  deb  biladi  va  natijada  ma‘lum  bir  miqdordagi 
tovar xaridorini topa olmaydi. Bunday holatda taklif talabdan yuqori bo‗ladi. 
Natijada,  bozor  bu  tovar  bilan  to‗yinadi,  oqibatda  tovar  egasi  tovar  narxini 
pasaytirishga majbur bo‗ladi. Sotuvchi tovarga yangi narx belgilaganda talab 
oshadi va bu holda narx talab egri chizig‗i bo‗yicha yuqoriga ko‗tariladi. Bu 
jarayon  to  talab  va  taklif  muvozanatigacha  davom  etadi.  Albatta,  narx 
shakllanishining  bu  modeli  sof  raqobatga  asoslangan  bozorlar  uchun  ishlab 
chiqilgan  bo‗lib,  bu  modelda  ko‗pgina  omillar  hisobga  olinmaydi.  Shu 
sababli  ham  bu  model  narx  shakllanishida  umumiy  orientir  bo‗lib  xizmat 
qiladi. 

---

65