Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

jadval 
Neft bitumlarining fizik-mexanik xossalari 
Bitum markasi 
25
0
S da 
ignaning kirish 
chuqurligi, 0,1 
mm 
25
0
S da cho‘ziluvchanligi, 
sm, kamida 
Harorat 
0
S, kamida 
yumshashi 
o‘t olishi 
Qurilish bitumi 
BN-50

50 
BN-70

30 
BN-90

10 
41-60 
21-40 
5-20 
40 
3 
1 
50 
70 
90 
220 
230 
240 
Tomga yopiladigan bitum 
BNK-45

180 
BNK-90

40 
BNK-90

30 
140-280 
35-45 
25-35 
me’yorlanmaydi 
40-50 
85-95 
95-95 
240 
240 
240 
YAxshilangan yo‘l bitumi 
BND-200

300 
BND-90

130 
BND-60

90 
BND-40

60 
200-300 
91-130 
61-90 
40-60 
me’yorlanmaydi 
65 
60 
40 
35 
39 
43 
51 
200 
220 
220 
220 
 
Neft bitumlari zich tuzilgan bo‘ladi, ularning g‘ovakliligi amalda nolga teng, shu 
sababli suv o‘tkazmaydi, kislotalar, ishqorlar, ishqorli suyuqliklar va gazlar ta’siriga 
qarshi turg‘un, sovuqqa chidamli bo‘ladi. Ular tosh materiallari, yog‘och materiallari 
bilan  puxta  bog‘lanish  xususiyatiga  ega,  lekin  organik  eritgichlarda  (xlorofrom, 
benzin va boshqalarda) eriydi. Ishlatish sharoitlarida quyosh nuri va havo kislorodi 
ta’siri ostida bitumlar eskiradi, natijada qattiqligi va mo‘rtligi ortadi. Neft bitumlari 
fizik-mexanik xossalarining asosiy ko‘rsatkichlari -jadvalda keltirilgan. 
Bitumlar  yog‘och  bochkalarda,  bidonlarda,  faner  yoki  metall-faner 
chambaraklarda, qog‘oz qoplarda, ba’zan qoliplangan plitalar ko‘rinishida tashiladi. 

---

185 
 
Bu  materiallar  ishlatiladigan  joyiga  isitish  qurilmalari  bilan  jihozlangan  temir  yo‘l 
sisternalarida yoki po‘lat qoliplarda tashiladi. 
Neft  bitumlarini  maxsus  yopiq  omborlarda  yoki  bostirma  ostida  quyosh 
nurlaridan va yog‘in-sochinlardan himoyalab saqlash lozim. 
Tarixda  bitumli  materiallarni  Markaziy  Osiyo  qurilishlarida  ishlatilganligi 
haqida  ma’lumot  yo‘q.  Ammo,  juda  oz  miqdorda  ozokerit  tog‘  jinsini  eritib  qum 
bilan qorishtirib g‘ishtli devorlar terishda ishlatilganligi ma’lum. 
O‘zbekiston  qurilishlarida  bitumli  materiallarni  ishlatish  asosan  1922-1930 
yillarda boshlandi. Markasi III, IV va V bo‘lgan neft bitumlari Boku va Grozniydan 
temir yo‘l orqali keltirilardi. Respublikada mahalliy neftni qayta ishlovchi korxonalar 
ishga tushgandan so‘ng IV  va V markali bitumlar  ishlab chiqarila boshlandi. Neft 
sanoatining  respublikada  tez  sur’atlar  bilan  o‘sishi  natijasida  bitumli  materiallarga 
bo‘lgan  talab  va  ehtiyoj  ortdi.  Ko‘pgina  ilmiy  izlanishlar  natijasida  qurilishbop 
bitumlarning  xususiyati  yaxshilandi.  Farg‘ona  vodiysi  va  respublikaning  shimoli-
g‘arbiy  tumanlaridan  topilgan  smolaga  boy  bo‘lgan  neftlardan  bitumlar  ishlab 
chiqarish yaxshi yo‘lga qo‘yildi. 
Toshkent  asfalt  zavodida  ishlangan  bitumlar  qurilishning  hamma  tarmoqlarida 
ishlatish mumkinligi amalda sinab ko‘rildi. 
Markaziy  Osiyoning  gidrotexnik  inshootlarida,  yo‘l  qurilishida  asfalt-beton  va 
yuqori sifatli namdan himoyalash ishlarida, shuningdek, tombop o‘rama  materiallar 
ishlab chiqarishda mahalliy bitumsimon materiallar ishlatilmoqda. 
Markaziy  Osiyo  yo‘l  qurilish  ilmiy  tekshirish  instituti  tomonidan  1940-1948 
yillarda  yassi  tomlarni  suvashga  qulay  bo‘lgan  bir  qancha  bitumli  tarkiblarni 
qurilishda  qo‘lladilar.  Bunday  tarkiblar    "sovuq"  va  "issiq"  qorishma  sifatida 
ishlatiladi. "Sovuq" qorishma tayyorlanganda bog‘lovchi modda sifatida bitum suvi 
(emulsiyasi)  ishlatilsa,  "issiq"  qorishmada  bitum  100-120
0
S  haroratda  eritilib 
to‘ldirgichlar bilan arashtiriladi. Quruvchilar uchun taklif etilgan "sovuq" va "issiq" 
namdan himoyalovchi qorishma tarkibi 28 - 30 - jadvallarda keltirilgan. 

---

186 
 
Qishloq  yo‘llari  uchun  qulay  bo‘lgan  suyuq  bitum,  tuproq  va  shag‘al 
aralashmalaridan  ishlangan  qorishmalar  hozirga  qadar  keng  ishlatilmoqda. 
Jarqo‘rg‘on  neftidan  ishlangan  suyuq  bitumli  qorishmalar  tarkibi  30-jadvalda 
keltirilgan.