Qurilish texnologiyasi va tashkiliyoti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT ARXITEKTURA QURILISH INSTITUTI
ARXITEKTURA FAKULTETI
“QURILISH TEXNOLOGIYASI VA TASHKILIYOTI” KAFEDRASI
“QURILISH JARAYONLARI TEXNOLOGIYASI” FANIDAN
MUSTAQIL ISH


Mavzu: Konstruksiya montaj usullari va vositalari.


Guruh: 3 – 17 QHALTE
Bajardi: Tojimurodov H. I.
Tekshirdi: Turdialiyev A. B.

Toshkent – 2020

Reja:

1.Ustun, ferma, to’siq, orayopma va yopma plitalarni hamda devor panellarini tashish.

2.Montaj oldidan qurilish maydonini tayyorlash.

3.Konstruksiyalarni taxlash.

Asosiy tayanch iboralar:

Transport turi; maxsus transport; yuk ko’tarish qobilyatidan samarali foydalanish ; taxlash tartibi; xavfsizlik texnikasi.

Montaj ishlarini bajarishda bino barpo etish uchun zarur bo’ladigan konstruksiyalarni tashish muhim jarayon hisoblanadi.

Montaj ishlari olib boriladigan maydonning joylashgan hududi va montaj ishlarini tashkil qilishga qarab konstruksiyalarni tashib kelishning quyidagi variantlari mavjud:

-temiryo’l transporti yordamida tayyor konstruksiyalarni zavodlardan yiriklashtirish maydoniga yoki bevosita montaj krani harakat doirasiga;

-avtomobil transporti yordamida qurilish maydoniga taxlash uchun yoki bevosita transportdan montaj qilishi mumkin.

-suv transporti, qaysikim, qurilish maydoniga suv havzasi yaqin bo’lganda amalga oshirilishi mumkin, unda zavoddan konstruksiya oraliq tushirish maydoni orqali qurilish maydoniga yetkaziladi.

-havo transportida yuqoridagi tashish usullarining iloji bo’lmaganda konstruksiya zavoddan bir yo’la qurilish maydoniga oraliq yuklash-tushirish ishlari orqali olib kelinadi.

Konstruksiyalarni tashib keltirishning asosiy texnologik xususiyati ularni montaj qilish ketma-ketligiga rioya qilgan holda xususiyati va sifatini saqlagan holda montaj zonasiga yetkazib berishdir. Buning uchun maxsus transport vositalari ishlab chiqilgan bo’lib, ular konstruksiyalarni tashish jarayonida imkon boricha loyiha holatiga yaqin holda (ustun va ayrim konstruksiyalar bundan mustasno) tashib keltiriladi. Davlat Avtomobil Nazorati talabiga ko’ra tashilayotgan konstruksiyaning yo’l sathidan balandligi 3,8 m dan ortib ketmasligi, eni 2,5 m dan, uzunligi 20,0 m dan ortib ketmasligi zarur.

Transport vositasidan konstruksiyani osilib chiqib turgan 2,0 m dan ortib ketmasligi kerak.
Konstruksiyalar bevosita transport vositasidan montaj qilinadigan bo’lsa, u holda ish bajarishni soat bo’yicha grafikka qat’iy rioya qilinishi zarur. Panelovoz,
fermazvoz, sementovoz kabi maxsus transport vositalari mavjud.
Montaj ishlari bajarilguniga qadar qurilish maydoniga ayrim tayyorgarlik ishlari bajarish zarur. Jumladan maydon tekislangan bo’lishi, oqava va yomg’ir suvlari yig’ilib qolmaydigan bo’lishi kerak. Asos shibbalangan, zarur stend va stellajlar, yiriklashtirishda ishlatiladigan qurilmalar joy-joyiga o’rnatilib qo’yilishi kerak. Yopiq, yarim yopiq va ochiq omborxonalar qurib qo’yilgan bo’lishi kerak. Vaqtinchalik yo’llar qurilishi, muhandislik kommunikatsiyalari (suv, elektir va b.)ishlari amalga oshiriladi.

Montaj ishlarini tashkil qilish sxemasi asosan konstruksiyalarni taxlashni ikki usulda:Oraliq maydonlariga yoki bevosita kranning harakat doira chegarasida olib boriladi. Qurilish konstruksiyalarni taxlashda ularning geometrik o’lchamlarini, og’rliklarini va boshqa xususiyatlarini hisobga olish zarur. Bundan tashqari ularni montaj ketma-ketligiga katta e’tibor qilish lozim.

Konstruksiyalar ombori bevosita konstruksiyalar taxlash o’rni va oraliq yo’llardan iborat bo’ladi. Bundan shuni e’tiborga olish zarurki, konstruksiyalar orasidagi yo’llar orasidan yurib, ularni ilib berish va tamg’alarini ko’rish imkoni bo’lsin. Konstruksiyalar o’lchamlariga ko’ra yotiq, tik qiya holatlarda tagliklarda va maxsus stendlarda taxlangan bo’lishi kerak.

Qurilish maydoni hududiga yaqin joylashgan zavodlardan olib kelinadigan konstruksiyalar miqdori montaj jarayonini tezkorligiga qarab 3 kunlik zahiradan kam bo’lmasligi kerak.

Konstruksiyalarni mahkamlashda xavfsizlik texnikasi ta’minlangan, alohida tuzilma va taxlamlarni ustivorligi ta’minlangan, ularni saqlanish va qulay ilib berilishi ko’zda tutilgan bo’lishi zarur.
Montaj – bino va inshootlarni zavodlarda tayyorlangan, yiriklashtirilgan konstruktsiyalar, detallar va tugunlardan majmuali yigʼish jarayonidir. Montaj qurilish ishlab chiqarishining yetakchi jarayonidir. Bunga yigʼma konstruktsiyalarni ishlab chiqaruvchi rivojlangan sanoatning mavjudligi, mexanizatsiyalashning turli va samarador vositalari, qurilish ishlab chiqarish texnologiyasi va tashkiliyoti sohasida zamonaviy yutuqlar, montaj ishlarini oqimli usullarda amalga oshirish mumkinligi yordam beradi.
Konstruktsiyalarni tayyorlash va montaj qilish bir-biri bilan yigʼma elementlarni tayyorlangan joyidan ularni oʼrnatish joyigacha tashish operatsiyalari bilan uzviy bogʼlangandir. Qurilish jarayonlarining koʼproq qismini zavod sharoitlarida bajarishga oʼtqazish mehnat sharoitlarini yaxshilash va yengillashtirishga olib keladi, sarf-harajatlarni qisqartiradi, mahsulot narxini kamaytiradi, qurilish maydonida montaj jarayonlarini mexanizatsiyalashga erishiladi.
Oʼzbekistonda yigʼma temirbeton konstruktsiyalar yigirmanchi asrning 50-yillarida qoʼllanila boshlangan. Yigʼma temirbetondan plitalar, baland boʼlmagan ustunlar, yengil kranlar uchun kran osti toʼsinlari tayyorlangan.
Qurilish konstruktsiyalarining montaji nafaqat toʼliq yigʼma, balki boshqa turdagi binolar qurilishida ham amalga oshiriladi. Gʼisht devorli binolarni qurishda, masalan, yigʼma poydevor bloklarni, karkas elementlari (ustun va rigellar)ni, orayopma va tomyopma plitalarni, zinapoya marshi va maydonchalarini hamda boshqa elementlarni oʼrnatishda ham montaj ishlari olib boriladi.
Qurilishdagi montaj ishlarining nisbiy salmogʼi har doim oshib boraveradi. Bir tomondan alohida elementlarni tayyorlashda yuqori markali sementni qoʼllash natijasida ular massasining pasayishi, sifatli yirik va mayda toʼldiruvchilarni ishlab chiqarish hamda ularni beton tayyorlashda qoʼllash, boshqa tomondan yigʼma konstruktsiyalarni yiriklashtirish, ularni maksimal darajada zavod va texnologik tayyor holatiga erishilmoqda. Qavatlarni va orayopmalarni koʼtarish usullarini qoʼllash, sanoat binolari tomyopmalarini konveyerli yigʼish va blokli montaj qilish, texnologik uskunalarni oʼrnatilgan holda yiriklashtirilgan konstruktsiyalarni komplekt-blokli montaj qilish, toʼliq yigʼilgan machta va minoralar montaji, alohida konstruktsiyalar, butun bino va inshootlarni surib qoʼyish usullari keng tarqalmoqda
Birinchi minorali kranlarning yuk koʼtarish qobiliyati 3 t gacha boʼlgan, hozir turar-joy qurilishi uchun yuk koʼtaruvchanligi 8...10 t boʼlgan mobilli kranlar ishlab chiqarilmoqda, barpo etilayotgan binoning balandligi chegaralanmaydi (limitlanmaydi), lekin koʼpincha 20-40 qavatdan oshmaydi. Sanoat qurilishi uchun yuk koʼtaruvchanligi 800...1000 t gacha boʼlgan kranlar ishlab chiqarilyapti. Shu bilan bir qatorda domkratlar va elektromexanik koʼtargichlardan foydalanishga asoslangan kransiz montaj qilish usullari ham qoʼllanilmoqda. Yil sayin tele- va radioaloqa asosida montaj jarayonlarini masofadan boshqarish vositalari yanada keng qoʼllanilmoqda, montaj operatsiyalarini robotlashtirishni sanoatda oʼzlashtirilishiga qadam qoʼyilmoqda.
80-yillarning boshlarida Oʼzbekistonda yirik panelli va yirik blokli uylar turar-joy fondining 45% ini tashkil etgan, boshqa baʼzi shaharlarda bunday binolar hamma turar-joy maydonlarining 90% ni tashkil etgan. Kelajakda qurilish ishlab chiqarishini takomillashtirish va progressiv texnologik-tashkillashtirish, industriallashtirish omillarini tadbiq qilish natijasida konstruktsiyalarni montaj qilish roli hamda hajmi oʼsib boradi, bunda bino va inshootlarni barpo etish muddatlari hamda tannarxining qisqarishi taʼminlanadi.
Hozirgi paytda uy-joy qurilishida tashqi devorlari gʼishtli va toʼliq yaxlit betondan boʼlgan binolarda yaxlit temirbetonning hajmi oshib bormoqda. Yaxlit konstruktsiyalar bilan bir qatorda yogʼoch va plastmassadan tashkil topgan yengillashtirilgan konstruktsiyalar hamda chodirli va pnevmatik konstruktsiyalarga oid tizimlar ham keng qoʼllanilayapti.
Oʼzbekistonda beton qoʼllanilishining umumiy strukturasida yigʼma temirbeton nisbatan kamroq va bundan keyingi rivojlanishda ham shunday holatning saqlanib qolish ehtimoli koʼproq. Yevropa mamlakatlarida va Rossiyada yigʼma temirbetonning qoʼllanish koʼlami yanada kengaymoqda. Yigʼma temirbeton keng qoʼllanishining koʼpgina obʼektiv sabablari mavjud. Аsosiy omillar iqlimga oid sharoitlar boʼlib, konstruktsiyalarni tayyorlash jarayonini berk binolarga koʼchirishga intilishdir. Statsionar ishlab chiqarish sharoitlarida operatsiyalarni navbatma-navbat nazorat qilishni tashkil etish orqali konstruktsiyalar sifatining turgʼunligini taʼminlash ancha yengil kechadi. Turli shakldagi qoliplarni tayyorlashda zamonaviy polimer ashyolarini qoʼllash turli koʼrinishdagi buyumlar turlarini yaratish va ularni arxitekturaviy pardozlash variantlarini koʼpaytiradi. Yigʼma temirbetonni tayyorlashda kimyoviy qoʼshimchalarni qoʼllash beton aralashmasini zichlashtirish maqsadida qoʼllaniladigan tebratib zichlashtirish usulining davomiyligini qisqartirish yoki undan umuman voz kechish imkonini beradi. Beton tarkibi va konstrukiyalar shaklini tanlash hozirgi paytda buyumlarni yuqori aniqlikda tayyorlash va ruxsat etilgan qoʼyimlarni mm lardagi aniqlikgacha olib kelish imkonini beradi.
Hozirgi vaqtda yigʼma temirbetonni ishlab chiqarishda energiya tejamkor texnologiyalarni qoʼllash eng asosiy omillardan biri hisoblanib, bu omil sementlarning yangi avlodini qoʼllash va betonni kimyolash – koʼp funktsiyali vazifalarni bajaruvchi qoʼshimchalardan keng foydalanishga tayanadi.
Temirbeton panelli binolar zilzilabardoshligining yuqoriligi muhim undaydigan omillardan biri sifatida xizmat qilishi mumkin. Hozir Oʼzbekistonning bir qator regionlarining seysmik aktivligi panelli binolarni qurilishiga aniq yoʼnalish olish muhim boʼlishi mumkin.