Qurilish materiallari va buyumlari

14-ISH. SHAG‘AL TARKIBIDAGI ORGANIK ARALASHMALARNI ANIQLASH
Umumiy tushunchalar. 
Organik aralashmalardan (chiqindilardan) organik kislotalar ajralib 
chiqadi, ular sementtoshni emirib, betonning mustahkamligini pasaytiradi. 
Ishlash tartibi.
Organik aralashmalar miqdorini aniqlash, shag‘alga rang berish yo‘li bilan 
aniqlanadi. Tabiiy namlik darajasi o‘zgarmagan shag‘aldan 250 g olinadi. U 250 ml hajmli shisha 
silindrga solinadi. SHag‘alning sathi o‘lchangan silindirning 130 ml bilan ko‘rsatib qo‘yilgan belgisiga 
etib turishi lozim, so‘ngra silindrga, uning 200 ml belgisiga etib turadigan qilib o‘yuvchi natriyning 3% li 
eritmasi (NaOH) quyiladi, shag‘al shisha tayoqcha yordamida aralashtiriladi va 24 soat tindirib 
qo‘yiladi. SHu muddatdan so‘ng shag‘alning tepasidagi eritma rangi etalon eritma rangiga solishtiriladi. 
Etalon eritma rangi achchiq qilib damlangan choy rangidan farq qilmaydi. SHag‘al tepasidagi suyuqlik 
hech qanday rang tus olmagan bo‘lsa yoki rangi etalon-eritma rangidan to‘qroq bo‘lmasa, bunday 
shag‘al betonga ishlatishga yaroqli hisoblanadi.
menzurkaning hajmi- ........ml (sm
3
) reaktiv turi- 
Etalon tarkibi - 
1% li etil spirti, 2% li eritmasidan 2,5 ml olinadi, unga o‘lchovli natriyning 3% li 
eritmasidan 97,5 ml aralashtiriladi, aralashma 250 ml sig‘imli idishda 24 soat saqlanadi, 24 soat 
saqlangandan keyin tayyor bo‘lgan etil eritmasidan foydalanish mumkin. 
qumning hajmi- reaktivning hajmi- 
saqlash muddati- shag‘al ustidagi eritmaning rangi- 
 
15-ISH. FRAKSIYAGA AJRATILMAGAN SHAG‘AL TOSH DONACHALARINING 
TARKIBINI ANIQLASH 
Asbob va uskunalar. 
Tarozi, elak, quritish javoni 
Quruq holdagi shag‘alning massasi, g 
Aralashmalar miqdori, % 
yuvilishdan oldin 
yuvilishdan so‘ng 

---

-
128 -
Ishlash tartibi. 
SHag‘alning yirik-maydaligiga qarab quyidagi fraksiyalarga ajratish mumkin. 5-
10 mm, 10-20 mm, 20-40 mm, va 40-70 mm. Fraksiyaga ajratilmagan, tozalanmagan shag‘alning 
zarraviy tarkibi to‘ldirgich namunasini elash va ayni paytda ivitib-yuvish yo‘li bilan aniqlanadi. Namuna 
quritiladi, donalarining yirikligi 10 mm bo‘lgan shag‘aldan 5 kg, 20 mm bo‘lgan shag‘aldan 10 kg, va 
hakazo. Namuna odatda ko‘zlarining diametri 70 mm, 40 mm, 20 mm, 10 mm va 5 mm bo‘lgan 
elaklardan o‘tkaziladi. Har bir elakda qolgan qoldiq misol uchun quyidagi tarzda hisoblab jadvalga 
to‘ldiriladi. 
Elak diametrlari 
Qolgan qoldiq, g 
Har bir elakdagi qoldiq, 
% 
Elaklardagi 
qoldiqlar, % 
70 mm 
a
70
=300g 
a
70
=0,3% 
A
70 
=0,3% 
40 mm 
a
40
=400g 
a
40
=0,4% 
A
40
=0,7% 
20 mm 
a
20
=200g 
a
20
=0,2% 
A
20
=0,9% 
10 mm 
a
10
= 
a
10
= 
A
10
= 
5 mm 
a
5
= 
a
5
= 
A
5
= 
Elaklar ko‘zining 
o‘lchami, mm 
Ayrim qoldiqlar, g 
Ayrim qoldiqlar, % 
To‘la (jami) 
qoldiqlar, % 
70 mm 
40 mm 
20 mm 
10 mm 
5 mm