Beton qorishmasini strukturasi qotish jarayonida ham saqlanadi, shuning uchun ham beton strukturasini sement toshini miqdoriga va betonda joylashuviga qarab tasniflaganda, yuqorida aytib o‘tilgan uchta struktura turini ko‘rsatib o‘tish mumkin.
4 . 1 -rasm. Betonning asosiy makrostrukturaviy turlari
I-zich; II-g‘ovak to‘ldiruvchili zich; III-katakchali; IV-donador; Rb-strukturaning o‘rtacha mustahkamligi; R1 va R2 - beton tarkibini tashkil etuvchilarning mustahkamligi. Ammo beton xususiyatlariga uning zichligi va g‘ovakligi hal etuvchi ta’sir ko‘rsatadi. Boshqa bir xil shart-sharoitlarda g‘ovaklik hajmi va harakteri, shuningdek beton tarkibining aholida moddalari xususiyatlaridagi mutanosiblik uning asosiy texnik xususiyatlari, uzoq muddatga mustahkamligi, turli sharoitlarga bardoshliligini belgilab beradi. SHuning uchun beton strukturasini uning zichligi bilan tasniflash maqsadga muvofiq hisoblanadi.
4. 1-rasmda strukturaning asosiy turlari keltirilgan: zich, g‘ovak to‘ldiruvchili, serg‘ovak va donador. Zich struktura o‘z navbatida to‘ldiruvchining ta’sirlashuv joylashuviga ega bo‘lishi mumkin, ya’ni uning donachalari bir-biriga sement toshining yupqa qatlami orqali tegib turadi va to‘ldiruvchining “suzuvchisimon” joylashuviga ega, ya’ni uning donachasini joylashuvi bir-biridan ancha uzoqlikda joylashadi. Zich struktura qattiq materialning yaxlit (tutash)matritsasi(masalan, sement toshi)dan tashkil topib, unga matritsa materiallari bilan ancha mustahkam bog‘langan boshqa qattiq material (to‘ldiruvchi) donachalari ora-sira joylashtirilgan bo‘ladi. Serg‘ovak struktura qattiq materialning yaxlit (tutash)muhitida turli o‘lchamdagi g‘ovaklar shartli alohida yopiq uyalar ko‘rinishida taqsimlanganligi bilan farqlanadi. Donador struktura qattiq materialning o‘zro jipslashgan donalar yig‘indisidan iborat. Donador strukturaning g‘ovakligi to‘xtovsiz va sochiluvchan materialning g‘ovaklariga o‘xshashdir.
Zich strukturali materiallar eng yuqori mustahkamlikka, donadorlar-esa eng kam mustahkamlikka ega bo‘ladi. Zich materiallar serg‘ovaklilarga nisbatan kam o‘tkazuvchan bo‘ladi, ular esa o‘z navbatida donador struktura materiallariga nisbatan kam o‘tkazuvchan hisoblanadi.
Material xususiyatlariga donalar, g‘ovaklar va boshqa struktura elementlarning o‘lchamlari katta ta’sir ko‘rsatadi. SHu munosabat bilan, betonda mikrostruktura va makrostruktura bir-biridan farqlanadi. Makrostruktura deganda ko‘z bilan yoki kattalashtirish orqali ko‘rish mumkin bo‘lgan strukturaga aytiladi. Strukturaviy elementlar sifatida bu ‘yyerda yirik to‘ldiruvchi, qum, sement toshi va g‘ovaklarni keltirish mumkin. Ayrim hollarda tahlil va texnologik hisoblar tuzish uchun ikki element – sement toshi va qumni biriktiruvchi va yirik qorishma to‘ldiruvchidan tashkil topuvchi makrostruktura shartli ravishda olinadi.
Mikrstruktura deganda mikroskop orqali kattalashtirilganda ko‘zga ko‘rinuvchi strukturaga aytiladi. Beton uchun sement toshining sementning ta’sirlanmagan zarrachalari, yangi paydo bo‘lgan moddalar va turli o‘lchamdagi mikrog‘ovaklardan iborat mikrostruktura katta ahamiyatga ega. Prof. V. N. YUng bunday strukturani “mikrobeton” deb ataydi.
TSement toshi – beton xususiyatlari va uzoqqa chidamliligiga ta’sir etuvchi asosiy komponent hisoblanadi. O‘z navbatida sement toshi xususiyatlari struktura va mikrostruktura elementlarining o‘zaro kimyoviy bog‘lanishlar kuchini belgilovchi sementning mineral tarkibiga bog‘liq. Bog‘ovchi mineral tarkibini va qotish shartlarini o‘zgartirish orqali sement toshining turli xil mikrostrukturalarini:serg‘ovak, donador, tolasimon, g‘ovakli va boshqa turlardan tashkil topuvchi murakkab strukturalardan hosil qilish mumkin (4. 1-rasm). Beton texnologiyaisda turli bog‘lovchi moddalar ishlatiladi, betonni qotirishning har xil sharoitlari qo‘llaniladi, shuning uchun betonlarda sement toshining turli xil mikrostrukturalari uchrashi mumkin.
