«Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish» kafedrasi

3-LABORATORIYA ISHI
Sochiluvchan materiallarning to’kma zichligini aniqlash


Ishlatiladiga asbob-uskunalar: standart voronka, 1 l li idish, 5 kg gacha yuk tortish mumkin bo‘ladigan pallali tarozi, tarozi toshlari, chizg‘ich.
Kukun materiallarning to‘kma zichligini topishda, standart voronkadan foydalaniladi. Bu asbob, asosan, vertikal vaziyatda o‘rnatilgan voronka (1) va qopqoq (2) dan iborat. Qopqoq tagiga og‘irligi o‘lchangan va xajmi 1 l li silindr (3) qo‘yiladi. Odatda, bunday asbob yupqa tunukadan yasaladi va uch oyoqqa o‘rnatiladi (2-rasm).

2- Rasm. Standart voronka: 1- korpus; 2-naycha; 3-surilma qopqoq; 4-o‘lchash silindri.

Ish tartibi. Ostki qopqog‘i yopilgan standart voronkaga sinaladigan material, masalan qum to‘ldiriladi. Voronkaning silindrik nayi ostiga massasi tortilgan, xajmi 1 l li o‘lchov silindri o‘rnatiladi. O‘lchov silindrining ozi bilan voronka qopqog‘ining orasi 50 mm bo‘ladi (3-rasm). Asbob mustaxkam stolga o‘rnatiladi, asbob ostiga karton qo‘yiladi. SHundan so‘ng voronka qopqog‘i ochib yuboriladi. O‘lchov silindriga tushayotgan qum toshib ketgandan keyin, qopqoq yopib qo‘yiladi va ortiqcha qum chizii bilan sidirb tashlanadi. Ortiqcha qumni silindr ustidan sidirish paytida, silindrni silqitmaslik va qimirlatmaslik lozim, aks xolda qum zichlanadi. Ortiqcha qum sidirib tashlangach, silindr tarozida tortiladi. Bu umumiy massadan silindrning massasi ayrilsa, sinalayotgan qumning massasi chiqadi. Massasi aniqlangan qumning xajmi 1 l ga, ya’ni 1000 sm³ ga teng. Bunday tajriba kamida uch marta takrorlanadi.

Qumning xajmi va massasi aniqlangandan keyin, (2) formuladan qumning to‘kma zichligi topiladi.

4-LABORATORIYA ISHI


Materiallarning haqiqiy zichligi va g’ovakdorligini aniqlash

Jism massasini absolyut zich, ya’ni g‘ovaksiz xajmiga nisbati shu jismning xaqiqiy zichligi deyiladi.

Ishlatiladigan asbob-uskunalar: Le SHatelpe-Kandlo asbobi (xajm o‘lchash asbobi), o‘lchov silindri, texnik tarozi, tarozi toshlari, suvli idish, termometr, shtativ, kerosin yoki suv quyilgan kolba, shisha voronka, qoshiqcha, materialni maydalash uchun chinni idish yoki xovoncha, filptr qogoz, bolg‘a va chelak.
Ish tartibi. Sinaladigan qattiq material yirik bo‘lsa, uning zich, ya’ni g‘ovaksiz xajmini topish uchun u yaxshilab quritiladi, bolalab ushatiladi va ‘ovonchada tuyilib, talqon qilinadi-kukun xoliga keltiriladi. Kukun xoliga keltirilgan materialning donalari g‘ovaksiz deb faraz qilinadi va u har kvadrat santimetrida 900 ko‘zi bor elakda elanadi. Bu kukun quritish shkafida 105S^o temperaturada, massasi o‘zgarmay qolguncha quritiladi (kukun massasining o‘zgarmay qolganligini bilish uchun quritish vaqtida u ikki-uch marta tortib ko‘riladi). Keyin eksikatorda (xavo kirmaydigan idishda) normal temperaturagacha sovutiladi.
Tabiiy tosh kabi qattiq materiallar yuqorida aytilgan tartibda tayyorlangandan keyin Le SHatelpe-Kandlo asbobida (3-rasm, a) xaqiqiy zichligi topiladi.