«Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish» kafedrasi

13– LABORATORIYA ISHI


Sement markasini aniqlash

Ishlatiladigan asbob-uskunalar: texnik tarozi, tarozi toshlari, sferik idish, metall kurakcha, laboratoriya aralashtirgichi, silqitishstolchasi, tebranma maydoncha, uch uyali metall qoliplar, gidravlik vanna, metall plastinkalar, gidravlik press, pichoq.

Ish tartibi:
Sement markasini aniqlashda namuna-tayoqchalarning egilishdagi va siqilishdagi mustaxkamlik chegaralari asos qilib olinadi; namunalar massasi bo‘yicha 1:3 nisbatda (1 ‘issa sement va 3 ‘issa normal qumdan) tayyorlangan plastik qorishmadan 40X40X160 mm o‘lchamda yasaladi.
Sementning markasini aniqlash quyidagicha: avval namuna-tayoqchalar tayyorlanadigan sement qorishmaning quyuqligi (konsistensiyasi) aniqlanadi. Buning uchun 1500 g qum va 500 g sement olinadi; bu materiallar kosaga solinib, quruq xolida kurakcha bilan 1 minut davomida obdon qorishtiriladi, keyin o‘rtasi o‘yiladi, xosil bo‘lgan chuqurchaga 200 g suv (S:S=0,4) quyiladi. Suv shimilgandan keyin aralashma yana kurakcha yordamida bir minutcha qorishtiriladi. Tayyor qorishma aralashtirgichga(9-rasm) solinib, 2,5 minut mobaynida qorishtiriladi (shu vaqt davomida aralashtirgichning kosasi 20 marta aylanadi); keyin silkituvchi stolcha va konus shaklidagi metall qolipdan foydalanib(10-rasm), qorishmaning quyuqligi aniqlanadi.

9- rasm. Sement qorishmani aralashtiradigan apparat.




10-rasm. Silkituvchi stolcha va konussimon qolip.

Silkituvchi stolcha cho‘yan stanina 1 dan iborat, val 2 dagi mushtcha 3 o‘q 4 ni ko‘taradi, o‘q bilan birga yotiq disk 5 va uning yuziga qoplangan 300 mm diametrli toshoyna 6 ham ko‘tariladi. Maxovikni aylantirganda o‘q bilan birga yotiq disk valdagi mushtcha yordamida gox ko‘tariladi, gox tushadi. O‘q shu tarzda harakatlanganda stolcha 10 mm ko‘tarilib, qolip 7 ni silkitadi.

Qorishmani konussimon qolipga joylashdan oldin qolipning ichki yuzasini va shisha diskning yuzini salgina xo‘llash kerak. Qorishma qolipga ikki qatlam qilib joylanadi (qatlamlarning qalinligi bir xil bo‘lishi kerak); har bir qatlam metall shibbalagich bilan zichlanadi; pastki qatlam 15 marta va ustki qatlam 10 marta shibbalanish lozim. Qorishmani joylayotganda va shibbalab zichlayotganda qolipni (konusni) shisha diskka bosib turish kerak. Qorishmaning ortiqchasi pichoq tig‘i bilan sidirib tashlanadi-da, qolip asta-sekin ko‘tariladi. So‘ngra g‘ildirakni dastasidan ushlab aylantirilib turgan xolda stolcha 30 sekund davomida 30 marta silkitiladi, shunda sement konus yoyiladi. Konusning yoyilish darajasi shtangensirkulp yoki po‘lat chizg‘ich yordamida ostki qismining ikki joyidan, bir-biriga tik yo‘nalishlarda o‘lchanadi. Konus 106-115 mm yoyilgan bo‘lsa, qorishmaning quyuqligi normal deb hisoblanadi. Konus bundan kam yoyilgan taqdirda ko‘proq suv qo‘shib yana qorishma tayyorlanadi. Qorishmaning suv talabchanligi suv: sement (S:S) nisbati ko‘rinishda ifodalanadi; xosil bo‘lgan qiymat laboratoriya ishlari daftariga yozib qo‘yiladi va kelgusida sinovdan o‘tkaziladigan namuna-tayoqchalar uchun sement qorishma tayyorlash vaqtida shu ma’lumotdan foydalaniladi.

Namuna-tayoqchalar uch uyali metall qoliplarda tayyorlanadi; qolipga qorishma to‘ldirishdan oldin qolip devorchalarining ichki yuzalarini va tubini mashina moyi bilan salgina moylash kerak. Yig‘ilgan qolipga metall uchlik (11-rasm, b ga qarang) kiyiladi va qolip bilan uchlik juftlashgan joydagi chokka quyuq moy surtiladi.