Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish

 

---

15 
3- tajriba ishi. 
OHAKNING SO„NISH HARORATI VA VAQTINI ANIQLASH 
So„ndirilmagan ohak suv bilan o„zaro aralashganda ko„p miqdorda issiqqlik ajralib chiqadi, ayni patda 
so„ndirilayotgan ohakning harorati juda kutariladi
.
Bu jarayon ohakni so„ndirish deb ataladi. Reaksiya tugashi 
bilan issiqlik ajralishi to„xtaydi va aralashmaning harorati pasaya boshlaydi, ana shu daqiqa ohakning so„nish 
reaksiyasi to„xtaganligidan darak beruvchi belgidir. 
Ohakning so„nish tezligi 1-rasmda tasvirlangan asbob yordamida aniqlanadi. Mazkur asbob hajmi 500 
ml bo„lgan – termos kolba (1), shkalasi 100
0
S da bo„lingan harorat o„lchagich (termometr) (2) va tiqindan 
tashkil topgan. 
Sinovga qadar qopqog„i jips bekitilgan idishda saqlangan ohak (havoda qotadigan ohak) kukunidan 
tarozida ma‟lum miqdorda tortib olinadi. Tortilgan ohak namunasi miqdori (gramm) quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi: 
m = 1000/A 
bu erda A – ohakdagi kalsiy va magniy oksidlari miqdori, % 
Izoh
: O„quv mashg„ulotlari o„tkaziladigan laboratoriya sharoitida (faol 
CaO+MgO miqdorini aniqlamasdan namuna sifatida 10 gramm ohakni olish 
mumkin 
O„lchab olingan namuna asbobning idishida solinadi, ustiga 20
0
C haroratda 
25 ml suv quyiladi, idishning tiqini berkitiladi, tiqinda harorat o„lchagich jips 
o„rnatilgan bo„ladi, harorat o„lchagichning simobli uchi ohak aralashmaga(4) albatta 
botib turishi lozim. Ohak bilan suv silkitib aralashtiriladi, sekundamenr va harorat 
o„lchagichga qarab o„tgan vaqt hamda harorat ko„tarilishi kuzatiladi. Har 1 daqiqada 
harorat o„lchagich ko„rsatishi kuzatilib daftarga yozib boriladi. 4 daqiqa davomida 
harorat 1
0
C dan yuqoriga ko„tarilmasa tajriba tugatilgan deb hisoblanadi. 
Aralashmaning harorati avval ko„tarilib, so„ngra pasaya boshlaydi. Harorat 
pasaya boshlagan paytdan e‟tiboran kuzatish natijalarini yozib borish to„xtatiladi. Ohak suvdagi qorilgan 
paytdan to uning harorati pasaya boshlagan paytgacha o„tgan vaqt ohakning so„nish harorati va tezligini 
ifodalaydi. 
Tajriba natijalari quyidagi 4-jadvalga yozib boriladi. Tajriba natijalariga ko„ra ohakning turi va navi 
aniqlanadi 
4-jadval 
T
aj
ri
ba
№
T
aj
ri
b
a 
b
o
sh
la
n
g
an
v
aq
t,
s
o
at
,d
aq
iq
a 
So„ndirish tezligi va harorati 
T
aj
ri
b
a 
tu
g
ag
an
v
aq
t,
S
o
at
, 
d
aq
iq
a 
S
o„
nd
ir
is
h
t
ez
li
g
i,
d
aq
. 
S
o„
nd
ir
is
h 
ha
ro
ra
ti
O
h
ak
t
u
ri
v
a 
n
av
i 
So„ndirishga ketgan vaqt, daqiqa 
Talabalar laboratoriya ishlari daftariga yozib borilgan ma‟lumotlarga asoslanib grafik tuzadilar; grafikdagi 
absissa o„qi bo„yicha tajriba boshlangan paytdan hisoblanayotgan vaqt, koordinata o„qi bo„yicha haroratni 
ifodalovchi raqamlar qo„yib chiqiladi; ohakning so„nish tezligi maksimum bo„yicha aniqlanadi. 
Talabalar sinov natijalariga, ohakning so„nish tezligi natijalariga asoslanib, ohakning so„nish tezligi haqida 
xulosa chiqaradilar: uni tez, o„rtacha yoki sekin so„nadigan ohaklar jumlasiga kiritishlari lozim.