Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalari texnologiyasi

b) simli armaturalar: 

  V-I (sovuqlayin cho‘zilgan, oddiy tekis); 

  V-II
 
(yuqori darajada mustahkam, tekis); 

  V
r
- II
 
(yuqori darajada mustahkam, davriy profilli); 

  K-7, K-19 (V-II klassli simdan to‘qilgan arqon - kanat). 
Armatura  klasslarini  belgilashda  zo‘riqish  natijasida  korrozion  yorilishga 
yuqori chidamlilariga «K» harfi (misol uchun, At-IVK),
 
payvadlanadiganiga esa 
«S» harfi (misol uchun At-VIC)
 
qo‘shiladi.
 
Agarda armatura payvandlanadigan 
va  yuqori  chidamlikka  ega  bo‘lsa  «SK»  harflari  (misol  uchun,    At-VCK) 
qo‘shiladi.  
A-I  klassli  po‘lat  armatura  6  -  40  mm  li  diametrlarda  dumaloq    tekis 
shaklda  tayyorlanadi.  Nisbiy  oquvchanlik  chegarasi  (235MPa)  nisbatan  yuqori 
bo‘lmaganligi va tekis yuzali bo‘lganligi tufayli undan ishchi armatura sifatida 
foydalanishga tavsiya etilmaydi. 
A-II klassli armatura 10 - 40 mm li diametrli uglerodli, diametri 40 – 80 
mm  bщlganlari  esa  past  uglerodli  po‘latdan  tayyorlanadi.  Uning  nisbiy 
oquvchanlik  chegarasi  295  MPa  ga  teng.  Sterjenlar  davriy  profilga  ega  bo‘lib, 
ikki  qovurg‘a  va  ketma  ket  qaytariladigan  bo‘rtib  chiqqan  vintsimon 
chiziqlardan  iborat  (2.1,a-rasm).  Sterjenning  diametri  uning  hisobiy  dumaloq 
qismining diametriga mos keladi. 
A-III  klassli  davriy  profilli  armaturaning  bo‘rtib  chiqqan  qismi 
archasimon  bo‘lib  (2.1,b-rasm),  diametri  6–40  mm  ga  teng  va  nisbiy 
oquvchanlik chegarasi 390 MPa ga teng.  

---

Davriy  profilli  A-IV  klassli  po‘lat,  A-III  klassli  armaturaga  o‘xshagan 
bo‘lib,  10–22  mm  li  qilib  tayyorlanadi.  Uning  minimal  nisbiy  oquvchanlik 
chegarasi ko‘rsatkichi 590 MPa ga teng. 
A-V (diametri 10-32 mm) va A-VI (diametri 10-22 mm) klassli armatura 
davriy  profilga  ega  bo‘lib,  nisbiy  oquvchanlik  chegarasining  ko‘rsatkichi  785  i 
980 MPa ga teng. 
Armaturaning  yuqori  mexanik  sifati  legirlovchi  qo‘shimchalar  qo‘shish 
orqali  amalga  oshiriladi  va  bu  esa  po‘latning  plastiklik  xossalarini  pasaytiradi. 
Ammo,  po‘latning  plastiklik  xossalari  armaturani  payvadlash,  sterjenlarni 
bukish  va  temirbeton  elementlarni  buzilish  vaqtida  etarli  deformativligini, 
konstruksiyani  yuk  ta’sirida  ishlash  sharoitini  yaxshilash  va  mo‘rtlikdan 
buzilishning oldini olish imkonini beradi.  
Termik  mustahkamlangan  At-IV,  At-V,  At-VI  i  At-VII  klassli  armatura 
po‘latlari 10-32 mm diametrlarda tayyorlanib, nisbiy oquvchanlik chegarasining 
eng past ko‘rsatkichi 590; 785; 980 i 1175 MPa, a uzilishdagi nisbiy cho‘zilish 
tegishli  ravishda  -  8%;  1;  6  i  5,5%  ga  teng  bo‘ladi.  Korrozion  yorilishga 
chidamli  At-IVK-At-VIK  klassli  po‘lat  armaturalar  ham  At-IV-At-VI  klassli 
po‘latlar kabi profil va mustahkamlik xossalariga ega.  
Armaturaning  asosiy  turlari  GOST  5781  bo‘yicha  belgilanadi.  2.2,  a-
rasmda  xalqali  profil  ko‘rsatilgan.  U  dumaloq  shakldagi  o‘zakka  bo‘ylama 
bo‘rtiq  bilan  kesishuvchi  xalqasimon  ko‘ndalang  bo‘rtiqlarni  hosil    qilish  
natijasida  yasaladi. 2.2, b-rasmda  o‘roqsimon  profil ko‘rsatilgan. 2.2,v-rasmda 
avvalgilaridan  farqlanadigan  profil  ko‘rsatilgan  bo‘lib,  u  beton  bilan  yaxshi 
tishlashish imkonini beradi. 
Temirbeton  konstruksiyalarni  armaturalashda  diametri  3-5  mm,  eng  past 
nisbiy oquvchanlik chegarasi 410 MPa bo‘lgan Vr-I klassli armatura simlaridan 
keng ko‘lamda foydalaniladi. 
Tekis  va  davriy  profilli  V-II  i  Vr-II  klassli  yuqori  mustahkamlikka  ega 
(shatrli  oquvchanlik  chegarasi    V-II  -  1500-1100  MPa  va  Vr-II  -  1500—1000 
MPa)  armatura  simlari  (2.4-rasm)  3-8  mm  diametrlarda  sovuq  xolda  cho‘zib 
tayyorlanadi.  
Temirbeton 
konstruksiyalarni 
ishlab 
chiqarishda 
armatura 
konstruksiyaning  turi,  betonning  turi  va  klassi,  armatura  mahsulotlarini 
tayyorlash  va  foydalanish  sharoiti  (korroziyaning  xavfliligi)  va  boshqalarni 
hisobga  olgan  xolda  tanlanadi.  Oddiy  temirbeton  konstruksiyalarida  asosiy 
ishchi  armatura  sifatida  asosan  A-III  va  Vr-I  klassli  armaturalardan 
foydalaniladi.  Oldindan  zo‘riqtirilgan  konstruksiyalarda  asosan  yuqori 
mustahkamlikka  ega    V-II  ,  Vr-II,  A-VI,  At-VI,  A-V,  At-V  va  At-VI  klassli 
po‘latlardan foydalaniladi. 
Armatura  klassining  ortishi  bilan  uning  cho‘zilishdagi  mustahkamligi 
oshadi va uning nisbiy deformatsiyasi keskin tushib ketadi. Bir xil davriy profilli 
turli  armatura  klasslarini  sterjenlarning  uchining  bo‘yalgan  rangiga  qarab 
ajratiladi. Bo‘yab markalash xaqidagi ma’lumotlar 2.8-jadavalda keltirilgan. 

---

2.8 
– javal. Sterjenli armatura po‘latini bo‘yab markalash va prokat markasi 
Armatura klassi 
Sterjenlar uchi 
bo‘yog‘ining rangi 
Markalash belgilari orasidagi 
ko‘ndalang qobirg‘alar soni  
A-III 
-   
3 
At-III 
oq 
3 
A500S 
oq va ko‘k 
1 
A-IV 
qizil 
4 
A-IVS 
sariq va oq 
4 
A-IVK 
sariq va qizil 
4 
A-V 
qizil va yashil 
5 
At-V 
yashil 
5 
At-VK 
yashil va qizil 
5 
A-VI 
qizil va ko‘k 
6 
At-VI 
ko‘k 
6 
At-VIK 
ko‘k va qizil 
6 
A-VII 
qora 
7 
Oldindan  zo‘riqtirilgan  temirbeton  konstruksiyalarni  yuqori  mustahkam 
simlar bilan armaturalash juda ham samaralidir. Ammo  simlar kesim yuzasining 
kichikligi  tufayli  konstruksiyada  ularning  ko‘pligiga  olib  keladi  va  bu  esa 
armatura ishlari va uni taranglashtirish ishlarini qiyinlashtiradi.  
Armatura simlarining turlari 2.5-2.7-rasmlarda keltirilgan. 
Armatura  ishlarida  mehnat  sarfini  qisqartirish  va  osonlashtirish  uchun 
avvaldan  mexanizatsiyalashtirilgan  usulda  tayyorlangan  simlari  parallel 
joylashgan  po‘lat  arqonlardan  foydalaniladi.  Po‘lat  arqonlar  asosan  7  va  19 
simdan (K-7 i K-19) tayyorlanadi.