Qurilish kompleksining tizimi

Mahsulot ishlab chiqarish va uni sotishdagi harajatlar va resurslarning uzaro aloqasi

Buyumlashgan shaklda		Pul shaklida
Resurslar	Harajatlar	Resurslar	Harajatlar
ishchi kuchi soni	mehnat (sifat va miqdor)	mehnat haqqi fondi	tulangan oylik miqdori, jumladan, mukofot va kushimchalar
bino, inshoot, mashina va uskunalar (mehnat qurollari)	mehnat qurollarining yeyilishi	asosiy fond	amortizatsion ajratmalar
mehnat predmetlari	iste’mol, talab,materiallar, yokilg‘i, energiya va xokazo	aylanma fond	sarflangan xom ashyo, material va xokazolar qiymati
tayyor mahsulot	dizayn,reklama, kadoklash, tovar yo‘qotishlari	muomala fondlari	kushimcha harajatlar (qiymat)
-	-	pul mablag‘lari	kredit

Samaradorligini baholash, korxonada foydalaniladigan resurs turlari bo‘yicha amalga oshirilishi va miqdor jixatidan o‘lchanishi mumkin. masalan, ishchi kuchidan foydalanish samaradorligini mehnat unumdorligi va mahsulotning mehnat sig‘imi ko‘rsatkichlari yordamida quyidagi formula asosida baholash mumkin:
bu yerda: Mu - mehnat unumdorligi
Q - mahsulot xajmi qiymat ko‘rinishida is - ishchilar soni.
Mahsulotning mehnat sotimi mehnat unumdorligiga teskari kattalik bo‘lib, sarflangan mehnat miqdorining ishlab chiqarilgan mahsulot xajmiga nisbati sifatida aniqlanadi
Asosiy fondlardan foydalanish samaradorligi mahsulotning fond sotimi va fond kaytimi ko‘rsatkichlari yordamida aniqlanadi. Bunda fond kaytimi korxona asosiy fondlarning bir birligiga to‘g‘ri keluvchi ishlab chiqarilgan mahsulotni anglatsa, fond sig‘imi esa fond kaytimiga teskari kattalik bo‘lib, yangi asosiy fondlarni tashkil kilish uchun zarur bo‘lgan kapital qo‘yilmalarni aniqlash vazifasini bajaradi.
Fond kaytimi (fk) va fondo sotimini (fc) aniqlash formulasi quyidagicha
bu yerda: Q - mahsulot xajmi, qiymat so‘m ko‘rinishida
F — asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymati.
Fond kaytimi qanchalik yuqori va fond sotimi qanchalik past bo‘lsa ishlab chiqarish va mehnat vositalaridan foydalanish samardorligi shunchalik yuqori buladi va aksincha. Mashina va uskunalardan unumli foydalanish, ishlab chiqarish texnologiyalarini takomillashtirish hamda xodimlar malakasini oshirish, fond kaytini ko‘paytirishning muxim zaxirasi hisoblanadi.
Mahsulotning material sig‘imi qanchalik past bo‘lsa, ishlab chiqarish samaradorligi shunchalik yuqori buladi. Birok mahsulot material sqimini kamaytirish uning sifatini pasaytirish yoki texnologiya me’yor va koidalarini buzish hisobiga amalga oshirmasligi lozim.
Bozor sharoitlarida korxona faoliyati samaradorligining umumlashtirishi yoki mezon ko‘rsatkichi sifatida rentabellik va kapitalning daromadligini kabul kilish mumkin. bu ko‘rsatkich quyidagi formula asosida hisoblanadi:
Bu yerda R - rentabellik korxona faoliyatining natijasini foydasi va foizlarda o‘lchanadi;
F - korxonaning balans foydasi;
A - avanslangan kapital (asosiy va aylanma)
Nisbatning kattalashishi mehnat moliya texnologiya va moddiy resurslaridan unumlirok foydalanishni anglatadi. Chunki aynan ishlab chiqarish xajmi va harajatlari mahsulot bahosiga ta’sir utkazadi. Xo‘jalik faoliyati minimal harajatlar bilan yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan joylarda samaralirok buladi.
Korxona rentabilligini aniqlashda bazida korxona olgan umumiy foyda emas, balki mahsulot tannarxini pasaytirish hisobiga olinuvchi foyda ulushidan foydalaniladi . Bunday yondashuv korxonani ishlab chiqarish mahsuldorligini oshirish ishlab chiqarish kuvvatlaridan tejamkorlik bilan ratsional tarzda foydalanish natajasida esa mahsulot ishlab chiqarishga sarflanuvchi barcha harajatlarni kamaytirishga yunaltirilgan chora-tadbirlar sari chorlaydi.