2.2 Aholining kommunal xizmatlardan foydalanish me’yorlari va ularni hisoblash uslubi Uy-joy kommunal xo'jaligi sohasida olib borilayotgan islohotlar bugungi kunda davlatimiz ijtimoiy va iqtisodiy siyosatining ustuvor yonalishlaridan biri bo'lib qolmoqda. Kommunal xo'jaligini isloh qilish jarayonida sohada erkin bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiy mexanizmni shakllantirish bo'yicha 1990-2001-yillar davomida m e’yoriy-huquqiy jihatdan va xo'jalik yuritishning yangi mexanizmlarini sinovdan o'tkazish bo'yicha yetarli darajada katta hajmdagi ishlar bajarildi. Iqtisodiyotning ushbu sohasidagi o'zgarishlarning asosiy maqsadlari sohada bozor tamoyillariga o'tishning zarur shart-sharoitlarini yaratish, iste’m olchi va xizm at ko'rsatuvchilar o ’rtasida shartnom aviy m unosabatlarni shakllantirishga qaratilgan.
Kommunal xizmatlar qiymatini sohada ko'rsatilayotgan xizmatlarning sifatini kafolatlangan holda ular tannarxini tashkil etuvchi real sarf-xarajatlar asosida shakllanishiga erishish soha oldida turgan m uhim iqtisodiy vazifa hisoblanadi. Ushbu vazifani amalga oshirishda mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga o'tishning o'ziga xos xususiyatidan kelib chiqib, ijtimoiy himoya tamoyillariga amal qilgan holda, kommunal to'lovlar miqdorini aniqlashda fuqarolarning kam daromadli toifalarini ijtimoiy qo'llab-quwatlash masalasiga alohida e ’tibor qaratish lozim.
Uy-joy kommunal xo'jaligi sohasidagi munosabatlarni erkin bozor tamoyillari asosida tartibga solish va real xarajatlar jam -lanmasidan iborat bo'Igan, har tomonlama mukammal me’yoriy huquqiy hujjatlarga asoslangan bahoni shakllantirish mexanizmini yaratish quyidagilarni ta ’minlaydi:
— fuqarolarga ularning ehtiyojlari va moliyaviy imkoniyatlariga ko'ra uy-joy qurish, uni xususiy mulk qilib sotib olish, ijaraga olish (aholiga kelgusi sarf-xarajatlarini inobatga olgan holda uyjoy qurish, uy-joyni sotib olish, aholining kam ta ’m inlangan qatlamlariga ijara shartnomalari asosida uy-joyni ijaraga olish va hokazo);
— fuqarolarning uy-joy fondiga ko'rsatilayotgan xizmatlar sifatini kafolatlash (uy-joy fondlari texnik holatlariga xizmat ko‘rsatishning davlat standartlarini belgilash, sanitariya, ekologik va yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya qilinishini ta’minlash ham da ularni nazorat qilish);
— kom m unal xizmatlarga bo'Igan zarur ehtiyojlarning qondirilishi va ularni iste’mol qilish xavfsizligi (kom m unal xizm atlarni iste'mol qilish me’yorlarini, ular sifati andozalarini va foydalanish qoidalarini belgilash);
— kam daromadli oilalarni ijtimoiy qo'llab-quw atlash;
— uy-joy, kommunal xizmatlar bozorining rivojlanishi va erkin shartnomaviy munosabatlarni joriy etish uchun shart-sharoitlar yaratish;
— ommunal xo'jaligi sohasidagi tabiiy monopoliyalar xizmatlari narxlarini tartibga solish va narx-navo asossiz o'sib ketishining oldini olish va boshqalar. Komm unal xizmatlardan foydalanish me’yotiarini ishlab chiqish aholining ehtiyojlarini qondirish uchun ularga ko'rsatilayotgan kommunal xizmatlar hajmini belgilash va ko'rsatilayotgan xizmatlar bahosini shakllantirish imkonini beradi.
Mazkur ko‘rsatmalar asosida ishlab chiqilgan e’yorlar sovuq suv ta’minoti, uy-joyni isitish, issiq suv bilan ta’minlashda ishlatiladigan sarf-xarajatlar miqdori o'lchovi, (asosan issiqlik energiyasini, tabiiy gazni hisobga olish asboblari b‘lmaganda) aholiniig kommunal xizmatlardan foydalanish (iste’mol) me’yorlarini ishlab chiqish va to'lov qiymatini belgilash uchun asos bo'lib hisoblanadi.
Uy-joy xo'jaligida ijtimoiy-iqtisodiy imkoniyatlarning o'sish suratiga, demografik xarakterdagi o'zgarishlarga, resurslarni tejash borasida amalga oshiriladigan chora-tadbirlarga qarab me’yorlarning miqdoriy ko'rsatkichlari o'zgarib turadi (ortadi yoki kamayadi). Respublika miqyosida tasdiqlangan m e’yorlar kommunal xizmatlarni ko'rsatuvchilarning yoki iste’m olchilarning takliflariga binoan, ammo kamida bir yilda bir marta qayta ko'rib chiqilishi mumkin.
M e ’yorlar miqdori muayyan m ahalliy sharoitni inobatga olib aniqlanadi. Mahalliy sharoitga iqlim, iqtisodiy shart-sharoit, uyjoy fondining shinamlilik va qulayliklari, muhandislik tizimining holati va boshqa kommunal ko'rsatkichlar kiradi. Shuning uchun k om m unal xizmatlardan foydalanish m e ’yorlarini (gazdan foydalanish me’yori bunga kirmaydi) joylardagi mahalliy hokimiyatlar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari tomonidan tasdiqlanadi. Aholi uchun gaz iste’moli me’yorlarini O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydi.
