Qurilish fakulteti 6-20 guruh shq va X yo’nalishi talabalari Qo’ldashev N,Yunusov A, Oimova o larning “O’zbek tilini sohada qo’llanilishi” fanidan taqdimoti

Soʽz va gaplarning mazmuni ohang (intonatsiya) tufayli oʽzgarib ketadi. Masalan, koʻrinmaysiz soʽzi turli ohang bilan aytilishi mumkin. Ohang oʽzgarishi natijasida sogʻinganlik, samimiyat, kesatiq va norozilik kabi koʻplab ma’nolar hosil boʻladi. To‘gʻri nutq tuzishda pauza (toʻxtam) ham alohida oʻrin tutadi. Nutqda pauzani noto‘gʻri qoʻllansa aytilayotgan fikrning mazmuni tubdan oʽzgarib ketadi. Masalan, Murod, o‘qidi. Bu gap mazmunidan Murodga kimningdir o‘qiganligi ma’nosi anglashilmoqda (Murod - undalma vazifasida). Agar bu gapda pauza boʻlmasa Murod o‘qidi, ya’ni Murodning oʻzi haqida gap ketayotganligi anglashiladi.

Bundan tashqari, nutqning to‘gʻriligiga erishish uchun fikrni har jihatdan mazmunli, ifodali qiluvchi soʽz va terminlarni, birikmalarni topa olish va ularni oʽz o‘rnida qoʻllay olish kerak. Tilimizda mavjud boʻlgan leksik qatlamdan soʽzlarning oʻz va ko‘chma ma’nolari, sinonim, omonim, antonim, paronim, terminlarning ma’no qirralarini toʻla anglab, ulardan oʻrinli foydalana olish nutqning to‘gʻriligini ta’minlovchi vositalardir. Bunday lugʻaviy birliklarni oʻz o‘rnida qoʻllay olmaslik esa nutqning to‘gʻriligiga putur yetkazadi, natijada soʽzlovchining maqsadi toʻliq amalga oshmay qoladi. Sinonimlarning ma’no qirralarini to‘gʻri anglamaslik, nutqning to‘gʻriligiga putur yetkazadi.

Masalan, qobiliyat, layoqat, salohiyat, iste’dod, oʻquv, talant, mahorat soʽzlari oʽzaro sinonim boʻlib, ularning har biri har xil nutq sharoitida keladi, birining o‘rnida ikkinchisini qoʻllab boʻlmasligi ham mumkin. Yoki olam, dunyo va jahon soʽzlarini olaylik. Ular ham oʽzaro sinonim soʽzlardir, biroq biz “olamga sayohatni jahonga sayohat” deb aytolmaymiz. Xuddi shu kabi “dunyo voqealarini olam voqealari” deb berish nutqning to‘gʻriligiga putur yetkazadi.

• Masalan, qobiliyat, layoqat, salohiyat, iste’dod, oʻquv, talant, mahorat soʽzlari oʽzaro sinonim boʻlib, ularning har biri har xil nutq sharoitida keladi, birining o‘rnida ikkinchisini qoʻllab boʻlmasligi ham mumkin. Yoki olam, dunyo va jahon soʽzlarini olaylik. Ular ham oʽzaro sinonim soʽzlardir, biroq biz “olamga sayohatni jahonga sayohat” deb aytolmaymiz. Xuddi shu kabi “dunyo voqealarini olam voqealari” deb berish nutqning to‘gʻriligiga putur yetkazadi.