Quramalı pikirlerge tiykarlanǵan sillogistlik juwmaq shıǵarıw, onıń túrleri

Bóliwshi sillogizm. Bóliwshi sillogizm dep bir yamasa bir neshe tiykarları bóliwshi pikirler bolǵan oy juwmaǵına aytamız. Olar bóliwshi, bóliwshi keskin (kategoriyallıq), shártli – bóliwshi bolıp bólinedi. Taza túrindegi bóliwshi oy juwmaǵında bir yamasa eki tiykar da bóliwshi pikirler boladı, yaǵnıy olar berilgen predmetke pikirlerde kórsetilgen belgilerdiń ishinen tek ǵana qanday da bir belginiń tiyisli ekenligin sáwlelendiretuǵın bilimdi beredi. Mısalı:
Talap etiletuǵın zat yaki qattı, yaki suyıq, yaki gaz halında boladı.
Bizler talap etiletuǵın zattıń suyıq yaki qattı emes ekenligin anıqladıq.
Sol sebepli, talap etiletuǵın zat gaz halında boladı.
Bóliwshi keskin oy juwmaǵı dep tiykarlarınıń birewi bóliwshi pikir, al ekinshisi hám juwmaq keskin bolǵan pikirlerden turatuǵın oy juwmaǵına aytamız. Bunda ekinshi tiykar bóliwshi pikirdiń aǵzalarınıń biri menen yamasa sol pikirdiń aǵzalarınıń birewiniń biykarlanıwı menen sáykes bolıwı múmkin. Juwmaq ta bóliwshi pikirdiń aǵzalarınıń biri menen yamasa onıń biykarlanıwı menen sáykeslikke iye boladı. Bóliwshi keskin oy juwmaǵınıń maqullay – biykarlawshı (modus ponendo tollens) hám biykarlay-maqullawshı (modus tollendo ponens) eki modusın bólip kórsetiwge boladı. Maqullay-biykarlawshı modusta kishi tiykar (posılka) yaǵnıy keskin pikir dizyunktlardıń birewin maqullasa, al juwmaq dizyunktlardıń basqasın biykarlaydı. Basqasha qılıp aytqanda, bul modus bóliwshi keskin sillogizmniń bir túri bolıp, onda kishi tiykarda subyektke úlken tiykarda berilgen predikatlardıń birewiniń tiyisli ekenligi maqullansa, al juwmaqta subyektke basqa prediktlardıń tiyisliligi biykarlanadı. Bul modustıń formulası:
S yaki P, yaki P, yaki P
S − P
Sol sebepli S P emes, P emes.
Mısalı keltireyik: Bul kitap yaki Baltabaevtiki, yaki Jalǵasbaevtıki, yaki Sársenbaevtiki.
Kitap – Baltabaevtıki.
Sol sebepli, kitap Jalǵasbaevtıki de, Sársenbaevtiki de emes.
Solay etip, eger oylarımız bóliwshi qatnasta bolsa, onda bir oyımızdı maqullay otırıp, bizler basqasın biykarlaymız.