Qul Ubaydiy tuyuqlari taxlili

RUBOIYLAR

Do’stning uzrini qabul etmak
Do’stluqning ulug’ nishoni erur.
Kimki qilmas qabul uzri aning,
Bilkim ul do’stning yomoni erur.
* * *
Gar urush tushsa iki hamdam aro,
Bot aning tadbirini etmak kerak.
Biridin ayb o’lsa zohir, ul biri
Uzr aytib aybini yopmoq kerak.
* * *
Hijron g’amidin ko’ngul ichi to’ldi yana,
Ko’nglum uyi qayg’u maskani bo’ldi yana.
Hajr o’ldi visol o’rnig’a tole yo’qdin,
Naylayki davo dardg’a yuruldi yana.
* * *
Yorin kishi, ey yor, sog’inmasmu bo’lur,
Mahjurini dildor sog’inmasmu bo’lur.
Ko’zu qoshidin musofir o’lg’on yorin,
Ey sho’xi sitamgar sog’inmasmu bo’lur?
* * *
Majnun ishidin ul kishikim ogohdur,
Ushshoq orasinda Ubaydullohdur.
Payvasta junun ahli erur hamroh anga,
Ul rahbar erur alarg’ayu, ham shohdur.

Xulosa
Ubaydiy she’riyatida oʻziga xoslikka, originallikka intilish ustun. Shoir she’riy uslubida soddalikka moyillik, oʻz fikrini mumkin qadar xalq tili bilan bayon etishga urinish muhim ijobiy holdir.

Ubaydiy hukmron sulola vakili boʻlsa ham, uning hayot yoʻlini silliq, faqat zafarlardan iborat deb tasavvur etish toʻgʻri emas. Gʻazallariping birida:
Bir lahza koʻngul oʻlmadi begʻam zamonadin:
Toʻydi zamona mendinu men ham zamonadin,—

deb tortgan nolasining oʻziyeq zamonasi dardu gʻami, nizoyu fitnasidan ozor topganligini koʻrsatib turibdi.

Shuning uchun biz Ubaydiyning oʻsha murakkabliklar va ziddiyatlarga toʻla davrdagi faoliyatida amaldorlik pa hukmdorlikka intilishga nisbatan ma’naviy kamolotga intilish, she’riyat va ijodga intilish ustun boʻlgan deb xulosa chiqarsak xato boʻlmaydi.

Ubaydiy ijodini oʻrganish adabiy merosga bir yoqlama sinfiy munosabatsda boʻlishning qurboni boʻlib keldi. Bundan buyon biz Ubaydiy adabiy merosini jiddiy oʻrganish uchun birinchi yaavbatda uning asarlarining matn xususiyatlariga alohida ahamiyat bermogʻimiz kerak. Bizning tushunishlarimiz shuni koʻrsatadiki, Ubaydiyning oʻzbekcha devoni yagona va chala boʻlishi bilan birga ayrim matniy nuqsonlarga ham ega.

Lekin, nima boʻlganda ham, biz bu noyob iste’dod egasining uch tildagi asarlarini atroflicha va ixlos bilan oʻrganishga, chargʻib etishga kirishmogʻimiz zarur. Shu oʻrinda biz Ubaydiy she’riyatidan kichik bir guldastani kitobxonlar diqqatiga havola etar ekanmiz, bu shoir she’rlarini nashrga tayyorlashda ilk tajribalardan biridir.