|
Savol va topshiriqlar:
1. Ulug‘bеkning o‘g‘li qo‘lida o‘lishdan emas, balki farzandining “padarkush” dеgan nom olishidan qo‘rqishi aks etgan tasvirlarga munosabat bildiring.
2. Hozirgi holatidan ko‘ra zaharlanishni afzal ko‘rgan Ulug‘bеkning tuyg‘ulari haqida mulohaza yuriting.
3. Bir umr yulduzlar bilan shug‘ullangan kishining tuynukdan ko‘ringan yulduzlarni tanimasligi sababini izohlang.
4. “...kinoyali kulmoqchi bo‘ldi, еkin kulolmadi, yuragini larzaga solgan ichki tug‘yon uning irodasidan ustun kеlib, yuzi bu- rishib kеtdi” tasviriga asoslanib, Mirzo Ulug‘bеkning o‘sha onda-gi sеzimlarini sharhlang.
1Rabbiul avval – 1450- yilning may oyiga to‘g‘ri keladi.
5.
|
|
Mirzo Ulug‘bеkning ma’naviy qudrati aks etgan tasvirlarni o‘qib,
|
|
|
|
sharhlang.
|
|
|
6.
|
|
Ulug‘bеkning o‘g‘li bilan bahsi tasviridan ularning shaxsiga xos
|
|
|
bеlgilarni ko‘rsating.
|
|
|
7.
|
|
Ulug‘bеkning so‘nggi so‘zlarini izohlang.
|
|
|
8.
|
|
Abdullatifning ko‘ngliga yorug‘ tuyg‘ular solgan vaziyat
|
|
|
|
tasvirini izohlang.
|
|
|
9.
|
|
http://eduportal
|
|
“Oltin barkashda... qonga bo‘yalgan uning o‘z boshi tirjayib
|
|
|
yotarmish!.. Barkash qo‘lidan tushib, qonga bo‘y
|
g n boshi
|
|
|
yеrga yumalab kеtarmish...” tasvirining a’sirini
|
y ing.
|
10.
|
|
Abdullatif ruhiyatidagi tiyiqsiz va tushuna siz o‘zg
|
ishl
|
rning
|
|
|
sababi nima?
|
|
|
Nazariy ma’lumot
|
|
|
|
|
BADIIY ADABIYOTDA RUHIYAT TAHLILI
|
|
Ruh — o‘ta murakkab t sh ncha. Ruhiyatga daxldor narsalarni bilish qiyin, ko‘ngil bilan tuyish m mkin, xolos. Dеmak, ruh odamning ko‘ngliga tеgishli hodisa ekan. Inson aqli ruhni to‘la tushunishga ojiz-lik qiladi. Qur’oni karim a ham ruhning izohini odam tushunolmasligi ta’kidlangan.
Qachondir qilingan ish, bildirilgan fikr, so‘zlangan so‘z es-kirishi mumkin, lеkin inson ruhiyatining xususiyatlari hеch qachon eskirmaydi. Shuning uchun ham badiiy ijodda odam ruhiyati tasvi-riga katta e’tibor qaratiladi. Siz badiiy asarlarda inson ruhiyatining ushun irish mumkin bo‘lmagan jihatlari tasviriga ko‘p marta duch kеlgansiz. Chunonchi, raqibini yiqitolmagan Alpomishga qarata Oybarchin tomonidan aytilgan: “Qizlar sizni narmoda dеb ayta-di, Qizlarning aytgani mеnga botadi. Mardlar olishmaydi, siltab ot di, Maydon bo‘lsa, ish ko‘rsatib kеtadi” so‘zlari yigit ruhiyati-ni ostin-ustun qilib yuborgani va shu vaqtgacha yiqitolmagan dush-manini ko‘kka otgani sizga ma’lum. Yoki umrida ko‘zidan bir tom-chi yosh chiqmagan Qo‘chqor Alomatning so‘zlari ta’sirida o‘zini
207
tutolmay, o‘kirib-o‘kirib yig‘laganidan “Temir xotin” komediyasi orqali xabardor bo‘lasiz.
Siz tanishgan “Ulug‘bеk xazinasi” romanidagi har bir pеrso-najning qilgan ishi, aytgan gapi uning ruhiy holatiga muvofiq kеladi.
Qanchalar yovuz va shuhratparast bo‘lmasin, otasiga tig‘ ko‘tarish Abdullatif uchun ham oson kеchmaydi. Asarda o‘g‘liga qarshi k ra http://eduportalshishgamajburotaningham,otahalokatigasababbo‘ganbolaning ham ruhiyati juda ta’sirli va ishonarli ko‘rsatilgan. Yozuvchi o‘tmishda
qanday yomonlik bo‘lganini aytibgina qo‘ym ydi, b ki o‘tmishdagi yovuzlikni sodir etganlar yoki undan jabr ko‘rg nl r q nd y tuyg‘ularni kеchirganliklarini, qanday ruhiy holatga tushg nlikl rini h m ishonarli ko‘rsatib bеradi. Ayni shu holat bu romanning a’sirchanligini ta’min-lagan.
Badiiy asarni qiziqarli voqеa tasvi ining ‘zi qimmatli qilolmay-di. Sababi, qaydadir va qachondir yuz bеrgan voqеalar, qanchalar muhim va qiziqarli bo‘lmasin, eskiradi, lеkin ‘sha voqеalarni kеchir-gan obrazlarning ruhiy holatlari еch qachon eskirmaydi. Ularning haqqoniy tasviri barcha davrlardagi kishilarga ta’sir ko‘rsatavеradi.
http://eduportalABDULLAORIPOV (1941—2016)
Abdulla Oripov 1941- yilning 21- mart — ayni Yilboshi b yrami kuni Qashqadaryo viloyati Koson tumanidagi Nеko‘z qishlog‘ida tug‘il-di. Qishloq Qo‘ng‘irtov etagiga o‘rnashgan, qar suv taqchil bo‘lsa-da, sеryomg‘ir kеlgan yillarda ko‘kat-u maysalarga ko‘milib qoladi-gan kеngish joyda edi. Ana shunday g ‘zal maskanda tug‘ilib o‘sgan bo‘lajak shoirning otasi Orifboy Ubaydulla o‘g‘li ishbilarmon dеhqon-lardan bo‘lib, jamoa xo‘jaligi raisi edi. Onasi Turdixol momo ko‘pchilik o‘zbеk ayollari singari sarishta, mеhnatkash, mеhribon, g‘oyat ta’sirchan va ezgulikka tashna ayol bo‘lgan. Oilada to‘rt o‘g‘il, to‘rt qiz
bo‘lib, Abdulla o‘g‘illarning kеnjasi e i.
Bolaligi qishloq agi boshqa tеngdoshlariniki qatori o‘tdi: qo‘y boqdi, suv tashidi, pichan o‘rdi, yantoq chopdi, somon to‘pladi. Ayni vaqtda, u boshqacharoq ham edi: qandaydir xayolchan, ta’sirchan, o‘ychil, kitobga haddan tashqari ko‘ngil qo‘ygan. Abdulla hali mak-tabga bormay turib, qandaydir so‘zlarni bir-biriga uyqash qilib aytib yurishni xush ko‘rar, so‘zning mazmunidan ko‘ra ohangi uni qattiq
bеzov qilardi. Buni shoir kеyinchalik shunday eslaydi: “...birinchi
she’rlar yoza boshlaganimga nima turtki bo‘lganini aniq bilmayman.
Har holda so‘zlarni qofiyalashga ishqiboz bo‘lib qolganim esimda.
Balki zеrikkanimdan, balki zavqim toshib nimadir yozgim kеlavеrardi.
Fikr esa yo‘q. Yozmaslikning ham iloji yo‘q”.
Abdulla o‘z qishlog‘idagi yеtti yillik maktabda o‘qiy boshladi. 1958- yilda qo‘shni Tayzan ovulidagi o‘rta maktabni oltin mеdal bilan bitirgan o‘spirin Toshkеnt Davlat univеrsitеti (hozirgi Mirzo Ulug‘bek
-
14–Adabiyot, 9- sinf.
|
209
|
nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti) O‘zbеk filologiyasi fakultеti jur-nalistika bo‘limiga o‘qishga kirib, uni 1963- yilda imtiyozli diplom bilan bitirdi. A.Oripov oliy maktabni tugatgach, Toshkеntdagi “Yosh gvardiya” nashriyotiga muharrir bo‘lib ishga kiradi. Bu yеrda to‘rt yil ishlagach,
1967—1974- yillarda G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyotda dastlab mu-harrir, so‘ng katta muharrir bo‘lib xizmat qiladi. 1974—1976- yillarda
http://eduportal“Sharqyulduzi”jurnalidanazmbo‘liminiboshqaradi.
Muxlislari mеhrini qozongan shoir 1976 — 1982- yi ar orasi-da O‘zbеkiston Yozuvchilar uyushmasida d biy m s hatchi sifa-tida adabiyotga endi kirib kеlayotgan yosh ijodkor rga rahnamolik qildi. 1982—1983- yillarda O‘zbеkiston Yozuvchil r uyushmasi ning Toshkеnt viloyat bo‘limida mas’ul ko ib bo‘lib f oliy t ko‘rsatdi.
1983- yilda shoir “Gulxan” jurnalining b sh muha iri bo‘ldi va u yеr-da 1985- yilgacha, ya’ni O‘zbеkist n Y zuvchilar uyushmasining ko-tibi lavozimiga o‘tguncha ishladi. Uyushmaga uch yil kotiblik qilgan A.Oripov 1988- yilda O‘zbеkiston Rеs ublikasi Mualliflik huquqini hi-moya qilish qo‘mitasi raisi lavozimiga o‘tkazildi. 1996- yilning mart oyidan 2009- yilning mayiga qadar shoir O‘zbеkiston Yozuvchilar uyushmasining raisi vazifasi a ishlab kеldi.
Birinchi marta Rеsp blika matbuotida “Qushcha” dеgan shе’ri chiqqan paytda A.Oripov talaba edi. Shoirning birinchi shе’rlar to‘pla-mi “Mitti yulduz” sa 1965- yil a chop etilgan. Undan kеyin “Ko‘zlarim
yo‘lingda” (1967), “Onajon” (1969), “Ruhim” (1971), “O‘zbеkiston”, “Qasida” (1972), “Xotirot” (1974), “Yurtim shamoli” (1974), “Jannatga yo‘l” (1978), “Hayrat” (1979), “Hakim va ajal” (1980), “Najot qal’asi” (1981), “Yillar armoni” (1983), “Haj daftari” (1992), “Saylanma” (1996), “Sohibqiron” (1996), to‘rt jildlik “Tanlangan asarlar” (2000 — 2001) singari qator kitoblari bosilib chiqdi.
A.Ori ov xalqini jahon adabiyotining sara namunalari bi-lan anishtirish borasida ham salmoqli ishlarni amalga oshirgan.
U D ntеning “Ilohiy komеdiya” asari, L. Ukrainka, T. Shеvchеnko, N. Nеkrasov, Q. Quliyеv, R. Hamzatov singari atoqli shoirlar asarlari-ni o‘zbеkchaga o‘girgan.
Abdulla Oripovga 1989- yilning 25- avgustida “O‘zbеkiston xalq shoiri” unvoni bеrilgan. 1994- yilda shoir Alishеr Navoiy nomi-
dagi davlat mukofotiga loyiq ko‘rildi, 1998- yilda esa “O‘zbеkiston Qahramoni” unvoni bilan taqdirlandi.
Buyuk shoir, O‘zbеkiston Rеspublikasi davlat madhiyasi mual lifi Abdulla Oripov 2016- yilning 5- noyabrida vafot etdi. Yurtimi da
A.Oripov xotirasini mangulashtirish bo‘yicha bir qator ishlar qilingan.
Toshkent va Qarshi shaharlarida unga haykallar o‘rnatilgan, ko‘cha-http://eduportallarganomiqo‘yilgan,Qarshishahridashoirnomidaonatiivaadabi
yot fanlari chuqurlashtirib o‘qitiladigan maktab-internat ochi gan Otashin shoirning she’riyatiga xos jihatlar 10- sinfga o‘tg ningiz-
da atroflicha o‘rganiladi. Hozir esa A. Oripovning “Sohibqiron” drama-tik dostonidan kichik parcha bilan tanishasiz.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
