Qoʻshma gap haqida ma'lumot. Bogʻlangan qoʻshma gap

-u(-yu)yuklamasi yordami bilan bogʻlangan qismlar soni ikkita boʻladi. Masalan: Yarim soat oʻtar-oʻtmas oradagi begonalik pardasi koʻta rildi-yu, Siddiqjon sarguzashtini qisqacha soʻzlab berdi. (A. Q.) Shu payt oftob yana bulut ostiga kirdi-yu, xonani shom qorongʻiligʻi bosdi. (A.Q.)

-u(-yu) yuklamasi yordami bilan tuzilgan bogʻlangan qoʻshma gapda harakatning yoki voqea-hodisaning biridan ikkinchisiga koʻchishdagi tezlik ifodalanishi bilan birga, voqeaning toʻsatdan, kutilmaganda yuzaga kelganligi ham anglashiladi: Oʻrmonjon qariyalar bilan oʻtkazgan bir suhbatida allanimadan gap chiqdi-yu, kimdir yer islohotidan burun boʻlgan daryo toshqini haqida gapirib qoldi. (A.Q.) Darvoza sharaqlab ochildi-yu, qushdek uchib Raisa kirdi.

Bunday qoʻshma gaplarda ikkinchi qismdagi voqea toʻsatdan yuzaga kelgan boʻladi. Demak, bogʻlangan qoʻshma gap qismlarini bogʻlashda biriktiruv bogʻlovchilari va shu bogʻlovchilar vazifasidagi -da, -u(-yu) yuklamalari ishlatiladi.

Zidlov bogʻlovchili bogʻlangan qoʻshma gaplar

• Bogʻlangan qoʻshma gap qismlarini oʻzaro bogʻlashda ammo, lekin, biroq kabi bogʻlovchilar va shu bogʻlovchilarga vazifadosh –u (-yu), -da yuklamalari ishlatiladi.

Zidlov bogʻlovchili bogʻlangan qoʻshma gaplardagi mazmun toʻsiqsiz ergash gapli qoʻshma gapdagi mazmunga yaqin boʻladi:bogʻlangan qoʻshma gaplarda ham bir-biriga zid boʻlgan ikki hodisa ifodalanadi.

Masalan, Sobir Oʻktamni kabinaga oʻtirishga qistadi, lekin u unamadi. (O. ) – bogʻlan gan qoʻshma gap.

Sobir Oʻktamni kabinaga oʻtirishga qistasa ham, u unamadi – toʻsiqsiz ergash gapli qoʻshma gap.

Ayiruv bogʻlovchili bogʻlangan qoʻshma gaplar

Ayiruv bogʻlovchili bogʻlangan qoʻshma gaplar ketma-ket yuzaga keladigan yoki bir-biri bilan almashinib turadigan, navbatma-navbat yuzaga keladigan birdan ortiq voqea-hodisa yoki harakatni ifodalaydi. Bunday qoʻshma gap qismlarining kesimi fe’l bilan ifodalangan boʻlsa, ular zamon jihatidan ham deyarli bir xil shaklga ega boʻladi.