Qoʻshma gap haqida ma'lumot. Bogʻlangan qoʻshma gap

Teng bogʻlovchilar qoʻshma gap tarkibida qoʻllanishiga koʻra ikki xil boʻladi:

1) takrorlanib qoʻllanadigan teng bogʻlovchilar: goh..., goh; bir..., bir...; dam..., dam...; ba’zan..., ba’zan...; yo.., yo...; xoh..., xoh...; na..., na...

2) yakka qoʻllanadigan teng bogʻlovchilar: va, ham, lekin, ammo, biroq

Biriktiruv bogʻlovchili bogʻlangan qoʻshma gaplar

Biriktiruv bogʻlovchili bogʻlangan qoʻshma gaplar

va, ham bogʻlovchilari, shuningdek, biriktiruv bogʻlovchisi oʻrnida keluvchi -da, -u(-yu) yuklamalari bogʻlangan qoʻshma gap qismlarini biriktiruvchi vositalardandir.

Va bogʻlovchisi yordami bilan tuzilgan qoʻshma gap qismlari anglatgan voqea-hodisalar bir vaqtda yoki turli vaqtda yuzaga kelgan boʻlishidan qat’i nazar, koʻpincha qismlarning fe’l kesimlari bir xil zamon shakliga ega boʻladi.

Bunday qoʻshma gaplarda, qismlardagi voqea-hodisalarning yuzaga kelish payti ma’nosi bilan birga, qisman boʻlsa-da, harakatning bajarilishidagi sabab va natija ma’nolari ham ifodalana oladi:

Siddiqjonning yuragi jiz etdi va koʻziga kelgan yoshni tez-tez kiprik qoqib yutdi. (A. Q.) Otning yoliga yopishib qorniga tepdi va ot uni qirga tomon olib ketdi.

Ham bogʻlovchisi ba’zan bogʻlangan qoʻshma gap qismlarini bir-biriga bogʻlab keladi. Bunda vabogʻlovchisi bilan bogʻlangan qoʻshma gaplardagiga oʻxshash voqea-hodisalar bir vaqtda yoki turli vaqtda yuzaga keladi.

Ham bogʻlovchisi ba’zan bogʻlangan qoʻshma gap qismlarini bir-biriga bogʻlab keladi. Bunda vabogʻlovchisi bilan bogʻlangan qoʻshma gaplardagiga oʻxshash voqea-hodisalar bir vaqtda yoki turli vaqtda yuzaga keladi.

Lekin bogʻlangan qoʻshma gaplarda ham bogʻlovchisi va bogʻlovchisiga nisbatan juda oz ishlatiladi. Uyushiq boʻlaklarning bogʻlanishida esa ham bogʻlovchisi yakka holda yoki takrorlangan holda juda koʻp qoʻllanadi. Va bogʻlovchisi bunday xususiyatga ega emas.

Demak, hambogʻlovchisi qoʻshma gapdan koʻra sodda gapda koʻproq ishlatiladi: Polga ham gilam singari oʻt tashlangan, stolda ham, deraza tokchasida ham oʻtlar yotardi.