Qoraqolpog’iston turistik mintaqasi

Nazlimxon sulu – sufilar manzilgohi. Nazlimxon sulu Markaziy Osiyoning o‘rta asrlardagi Ismoil Somoniy, Xo‘ja Axmad Yassaviy, Muhammad Tekesh Sanjar, Amir Temur maqbarasi, Biybixonim kabi durdona me’moriy obidalari bilan bir qatorda xalqimizning bebaxo yodgorligi Xo‘djayli shahrining qadimgi va o‘rta asrdagi qismi. Mizdakxon quriq muzeyi aymog‘ida joylashgan bu yodgarlik mahalliy xalq orasida “qiz uyi” , “sufining qizining uyi”, yoki “saroyi” nomlari bilan mashxur.
Umumiy maydoni 30x3 metr bulgan bu binoning kirish oldidan boshlab quyilgan zinalar yordamida ichkariga kirganingizda yodgorlik haqida har xil fikrlar mavjud bo‘lib o‘zingizni boshqa bir olamga – yeti qavat yer ostidagi saroyga kirgandek his qilib, uning ustida qancha tuproq bor ekan degan fikrga berilishingizni bilmay qolasiz. Dastlab eshik ortidagi gumbaz bilan bostirilgan devorlari bilan burchaklari har xil naqshlar bilan bezatilgan turt burchakli kichik xonaga kirasiz. So‘ngra uzun dahliz bo‘ylab quyilgan zinalar yordamida sakkiz metr pastda joylashgan katta markaziy zalga o‘tasiz. Devorlari jahonning turt tamoniga qaratib qurilgan bu zal sakkiz qirrali katta gumbaz bilan bostirilgan. Devorlardagi g‘ishtlar orasiga quyilgan “gulbonalar” ko‘z oldingizga osmondagi yulduzlarni eslatadi.
Nazaringizda yanada yuqori ko‘targan vaqtida markaziy xonani yorug‘lantirib turgan osma zanjirli oltin shamlarning o‘rinlarini ko‘rasiz, yanada yuqori tamonida gumbazning har qiriga bir-birdan o‘rnatilgan bitik naqshli sakkiz panjara markaziy zalni kunduzgi kuni yoriqlantirib turgan. Zal poli qiriga o‘rnatilgan g‘ishtlar bilan to‘shalgan. Uning o‘rtasida osmon ko‘k rangli plitalardan iborat turt burchakli maxsus kichkina maydon ishlatilgan.
Rivoyatlarga qaraganda, u Nazlimxon suluga oshiq Abutalibning gumbazdan uzini tashlab nobid bulgan urni. Shuning uchun ham qizning uyiga kelgan ziyoratchilar bu maydonni aylanib o‘tar ekan. Markaziy zalning shimol va sharq tarafida usti yarim gumbaz shaklida bostirilgan oldi ochiq supali joylar qurilgan. Hozirga vaqtda ularning ikkalasida ham qabrlar bor. Rivoyatlarga qaraganda shimoldagisi Nazlimxon sulu ismli qizga, sharqdagisi shu binoni qurgan usta yigit Abutalibga tegishli. Qabrlarning ustiga ishlangan soxanlar buzilib bugungi kunda ularning faqat past qatorlarigina saqlangan. 1928-1929- yillarda yodgarlikda qazish ishlarini olib borgan professor A.Yu.Yakubovskiyning yozishiga qaraganda bu soxanlarning ikkalasi ham oltin plitalar bilan bezatilib, ularning devorlarida fors tilida yozilgan filosofik qatorlari bo‘lgan. A.Yu.Yakubovskiy ko‘chirib olgan bu yozma manbalar sharqshunos olim A.A. Nekrasov tamonidan o‘qilib, unga tushuntirish bergan. Ularning birida “Umr ajoyib, lekin u mangu emasligi ukinchli” deb yozilgan qatorlarni o‘qiysiz.
Professor A.Yu.Yakubovskiyning “Qiz uyi” deb nomlangan bu yodgorlik XIV asrlarga tegishli yer osti mavzoleyi birinchi ilmiy tadqiqoti undan keyingi davrlarda yodgorlik bo‘yicha tadqiqot ishlarini olib borgan olimlar B.N.Zasipin va V.N. Yagodinlar qabul qilgan. Lekin 1959- yili bu yodgorlikni qayta tiklashga bog‘liq olib borilgan arxeologik ishlarning natiyjasida Toshkentlik arxeolog olim V.I.Filimonov Nazlimxon sulu XIII-XIV - asrlarda yer ostiga qurilgan mavzoley emas, XII asrning oxiri XIII asrning boshlarida yani Chingizxon askarlari ulkamizni bosib olgunga qadar qurilgan saroy degan fikrga keladi.