Qoraqolpog’iston Respublikasi Xo’jayli tumani xtb 20 –sonli maktabining fizika fani o’qituvchisi

3. Yangi mavzuning bayoni:(20 minut).

Bir xil ko’rinishga va hajmga ega bo’lgan yog’och, metall, plastmassa shar, kub, silindr (qaysilari bo’lsa) olib, ularning massalari tarozida o’lchanadi. Ularning massalaridagi farq to’g’risida o’quvchilar bilan 2 -3 minutlik "aqliy hujum" o’tkaziladi. Bundan foydalanib zichlik tushunchasi kiritiladi

Bunda p-(ro deb oqiladi) moddaningzichligi, m-jismningmassasi, v-uninghajmi. Zichlikbirligiqilib 1kg/m³=0,001 g/sm³.
Hajm tushunchasi bilan o’quvchilar matematika kursidan tanish bo’lsalar-da, yana bir bor, hajm nima? U qanday birlikda o’lchanadi? Qanday aniqlanadi? kabi savollar bilan takrorlash foydali.
Zichlik tushunchasini mustahkamlash uchun 2 — 3 ta og’zaki masala ko’riladi. Kitobdagi jadvaldan foydalanib quyidagi mazmunda masala tuziladi:
1. Sutning zichligi 1,03 g/sm³ yoki marmar toshning zichligi 2,7g/sm³deganda nimani tushunasiz?
2. Jadvalda keltirilgan moddalardan qaysi birining zichligi eng katta (kichik)?
3. Po’lat sharning massasi 78g, hajmi 10 sm³ bo’lsa, zichligi nimaga teng?
Darsning keyingi qismi to’g’ri geometrik shaklga ega bo’lmagan jismlar zichligini aniqlash bo’yicha boradi. Dastlab o’quvchilarni menzurka bilan tanishtiriladi. Undagi shkalani o’qish o’rgatiladi (o’quvchilarga darslikdagi oldingi mavzularda berilgan menzurka rasmini ochish aytiladi). Menzurkadagi suv orqali ixtiyoriy shakldagi jism hajmi aniqlab ko’rsatiladi. Mana shu tamoyilni qo’llab Beruniy va Hozinlar o’lchagan moddalar zichligining naqadar aniq ekanligi o’quvchilar ongiga singdiriladi. Bu bilan o’quvchilarda milliy g’urur hissi uyg’otiladi.

Modda zichligi qanday aniqlanishini quyidagi misolda ko’ramiz. Masalan 3m³ hajmi muzning massasi 2700 kg U holda 1m³ muzning massasini aniqlash uchun 2700 kg ni 3m³ da bo’lsak, 900 kg/m³ ni hosil qilamiz Bu muzning zichligini ifodalaydi.
Masalan shishaning zichligi 2500 kg/m³ ga teng uni g/sm³ ga aylantirish uchun quyidagicha hisoblab chiqamiz Buning uchun massani gramlarda, hajmni esa kub santimetrlarda ifodalash qulay bo’ladi.
p=2500kg/m³ =2500x1000g/1000000 sm³=2,5 g/sm³ Jismning massasini zichligi va hajmiga qarab hisoblash uchun zichlikni hajmga ko’paytirish kerak:m=pvJismning massasini zichligiga qarab hajmini topish uchun zichlikka bo’lish kerak: