33
(tog‘ va g‘ovaklik bosimining orasidagi farq) ketmasligi kerak. Quduqlarni
o‘zlashtirishda ruxsat etilgan depressiya qiymati qatlam quduq tubi zonasining
mustahkamligini ta’minlashi va mustahkamlash tizmasining
orqasidagi sement
halqasini saqlab qolish talabidan kelib chiqib tanlanadi. Depressiyaning ruxsat
etilgan qiymati bir holatda samarali skelet kuchlanishidan 10-15 % farq qilishi
yetarlicha kichik, boshqa holatda – juda katta, uchunchi holatda esa – depressiyada
burg‘ilashda umuman ruxsat etilmaydi.
Depressiyaning ruxsat etilgan qiymati bir holatda samarali tana kuchlanishidan 10-
15 % farq qilishi yetarlicha kichik, boshqa holatda – juda katta,
uchinchi holatda
esa – depressiya burg‘ilashda umuman ruxsat etilmaydi.
Depressiyada burg‘ilash texnologiyasi burg‘ilashni qo‘llash bo‘yicha ∆Р
деп
ning
qiymatininig hisobi 500-4500 metr oraliq uchun quyidagi jadvalda keltirilgan.
Qatlam g‘ovaklik bosimining o‘zgarishi anomallik koeffitsiyenti К
а
=0,25÷2 gacha
o‘zgarishi kiritilgan.
2.2-jadvaldan kurinib turibdiki, depressiyada burg‘ilashning 1000 metrlik
chuqurlikdan boshlash maqsadga muvofiq. Burg‘ilash chuqurligi 2000 metrdan
oshgandan keyin depressiyani ushlab turishni zaruriyati yo‘q, chunki chegaraviy
ruxsat etilgan depressiya ∆Р
деп
=0,1(Р
тоg‘
-Р
qат
) ning qiymati 3,1-2,6 MPa.dan yuqori
bo‘ladi. Bunday depressiyada ochiladigan qatlamning
stvoli atrofidagi zonada
buzilish sodir bo‘lishi, normal burg‘ilash jarayonini buzilishga olib keladi.
Shunday qilib ANQB sharoitida depressiyada burg‘ilash texnologiyasini faqat
1000 metr va undan ortiq bo‘lgan chuqurlikda qo‘llash sharoitga yaqin bo‘ladi.
Burg‘ilash chuqurligi 1500 metrdan oshganda depressiya tog‘ jinsining samarali
tana kuchlanishi 10 % ga kamaytiradi.
AYUQB sharoitda quduqlarni depressiyada burg‘ilash chuqurlik 2500
metrdan oshgan К
а
=1,5 bo‘lganda mumkin hamda chuqurlik 4000 metrdan
oshganda К
а
=2,0 da mumkin.
Mahsuldor qatlamni ochishda qatlamga depressiya
va repressiya qiymatini
to‘g‘ri tanlanishi, mahsuldor qatlamning mahsuldorligini pasayishiga yo‘l
qo‘ymaslik va qatlamni sifatli ochilishiga erishish maqsadga muvofiqdir.
34
Hozirgi vaqtda asosiy masalalardan biri qatlam tubi zonasini tabiiy
o‘tkazuvchanligini saqlash va quduqlarni tugallash bosqichida uning mahsuldorlik
tavsifini yaxshilash muhim ahamiyatga egadir.
2.2-jadval
Chegaraviy depressiyani ∆Р
деп
=0,1(Р
тоg‘
-Р
qат
), MPa bo‘lganda qatlamdagi tog‘
jinsining chuqurlikka va qatlamning bosimiga bog‘liqligi.
Chuqurlik
m
Tog‘ jinsi
massivining
o‘rtacha zichligi
ρtog‘, kg/m3
Tog‘
bosimi
Rtog‘,
MPa
∆Р
деп
=0,1(Р
тоg‘
-Р
qат
), МПа, hар хил
К
а
=Р
qат
/Р
гид.ст
0,25
0,5
1
1,5
2
500
1670
8,2
0,7
0,57
0,33
0,08
-
1000
1700
16,7
1,4
1,2
0,7
0,2
-
1500
1750
25,8
2,2
1,8
1,1
0,4
-
2000
1820
35,7
3,1
2,6
1,6
0,6
-
2500
1900
46,6
4
3,4
2,2
1
-
3000
2000
58,9
5,2
4,4
2,9
1,5
0,01
2500
2150
73,8
6,5
5,7
4
2,2
0,5
4000
2300
90,3
8
7,1
5,1
3,1
1,2
4500
2400
105,9
9,5
8,4
6,2
4
1,8
Mahsuldor
qatlamni
ochish
bosqichida
quduqlarning
potensial
mahsuldorligini ta’minlashda “quduq-qatlam” tizimida depressiya va repressiya
bosim rejimining sharoitini ko‘rib chiqamiz.
Birinchi marta K.M.Tagirov tomonidan “quduq-qatlam” tizimida burg‘ilash
jarayonida AYUQB sharoitida mahsuldor qatlamni ochishda defferensiya bosimni
boshqarish orqali (GST) germetikli sirkulyatsiya tizimida burg‘ilashni qo‘llash
usuli ishlab chiqilgan.
Sirkulyatsiya tizimining germetikligini to‘liqligi uni yuqori sezgirli nazorat-
o‘lchov uskunalari bilan ta’minlashni imkoniyatini beradi.
Yer usti sirkulyatsiya
tizimida bosimni o‘sishida ertachi bosqichda burg‘i bilan AYUQB zonasi ochish
va yetarli darajada qatlam bosimini aniqlash mumkin.
GST ning asosiy yutuqlaridan biri AYUQB zonani ochishda kutilmaganda
gaz paydo bo‘lishdan qo‘rqmasdan yuvuvchi suyuqliklardan foydalanish mumkin.
35
Bunda yuvuvchi suyuqlikning zichligi ochiladigan qatlamga qarshi bosimni
ta’minlamasligi ham mumkin.
“Quduq-qatlam” tizimida belgilangan defferensial bosim bilan mahsuldor
qatlamni ochiq usulida quduqning tubidan nazorat
qilinadigan qatlam flyuidi
oqimini chaqirishni, flyuid oqimining (suv, neft, gaz) xossasini o‘rganish va
qatlam bosimini kattaligini aniqlash uchun quduqning ustiga yuvib chiqarish
imkoniyatini beradi. Buning uchun qatlam bilan tutashuv signal, o‘rnatilgandan
keyin yuvuvchi suyuqlikni tozalash blokidagi tashlanma chiziq ochiladi va qatlam
tubiga eski berilgan hajmdagi flyuidlari oqimini kirib kelishiga ruxsat beriladi.
Birinchi holatda gaz bog‘lami quduq ustigacha kengaymasdan oshib boradi,
hajm va bosim amalda o‘zgarmaydi. Bunday holatda GSTning yer usti qismidagi
bosim Р
qат
qatlam bosimi qiymatigacha ko‘tariladi, quduq tubidagi bosim esa Р
qуд.т
ikki martaga Р
qуд.т
≈2Р
qат
oshadi.
Shuning uchun GSTda ma’lum bir qismdagi hajm bufer gazi bilan to‘lgan
bo‘ladi. Bunday holatda gaz bog‘lami quduqning halqa oralig‘i orqali ko‘tarilishi
davomida kengayishi va katta hajmdagi yuvuvchi
suyuqliklarni siqish
imkoniyatiga ega bo‘ladi, quduqqa nasos orqali haydaladigan yuvuvchi
suyuqliklarga nisbatan. Gaz bilan siqilgan yuvuvchi suyuqlik avtoboshqaruv
sig‘imida to‘planadi va u bilan bufer gazning hajmini ham qabul qiladi. Bunda
avtoboshqaruv sig‘imidagi gazning bosimini o‘zgarishi PVT gaz bog‘lami
shartidan kelib chiqib aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
