Qo’llanma / "Iqtisodiy ta’limda o’qitish texnologiyasi" seriyasidan Samarqand

2-§. Davlat xususiyatini baholashning empirik usullari. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Davlatni  u  yoki  bu  xilga  kiritishning  birinchi  mezoni  – 
bu daromadlar turli moddalarining nisbati. Soliqdan tashqari 
tushumlarning  ulushi  qanchalik  yuqori  bo’lsa,  davlatning 
iqtisodiyotga  aralashuvi  shunchalik  faol  bo’ladi  –  bunday 
holatda  uning  roli  shartnomalar  bajarilishining  oddiy  kafili 
doirasidan tashqariga chiqadi.  
Ikkinch mezon – davlat xarajatlarining tarkibi va birinchi 
navbatda  real  moliyalangan  hamda  davlat  byudjeti 
to’g’risidagi  qonunda  qayd  etilgan  xarajatlar  nisbati. 
Ekspluatatorlik  davlatida  uning  majbur  qilish  salohiyatini 
saqlab qolish va kuchaytirish bilan bog’liq xarajatlar («kuch 
ishlatuvchi»  vazirliklarni  saqlab  turish  xarajatlari)  hamda 
bevosita davlat apparatini saqlab turish uchun yo’naltirilgan 
xarajatlarni 
moliyalashning 
ustuvorligi 
o’rin  tutadi. 
Mudofaa,  huquqni  muhofaza  qilish  faoliyati  va  davlat 
apparati xarajatlarni katta tayyorgarlik bilan amalga oshiradi. 
Uchinchi  mezon  –  byudjet  taqchilligini  moliyalash 
usullari. Byudjet taqchilligini qoplashning uchta asosiy usuli 
–  markaziy  bankning  hukumatga  kreditlari,  tashqi  va  ichki 
qazlardan  ekspluatatorlik  davlati  birinchisini  afzal  ko’radi. 
Bundan 
tashqari, 
markaziy 
bankning 
kreditlaridan 
foydalanish  davlatga  musodara  xususiyatiga  ega  bo’lgan 
«inflyasiya solig’i» (senoraja) orqali daromad olish imkonini 
beradi.  Aksincha,  shartnomaviy  davlat  byudjet  taqchilligini 
moliyalashning eng kam inflyasiya usuli – tashqi bozordagi 
qarzlarni  afzal  ko’radi.  Ichki  bozordagi  qarzlar  uzoq 
muddatli  davrda  inflyasiya  xavfini  tug’diradi  va  jamiyat 
umumiy  farovonligining  o’sishiga  to’sqinlik  qiladi,  chunki 
moliyaviy resurslar real sektordan davlat qarz majburiyatlari 
bozoriga oqib ketadi. 
 
 
 
 

---

 
116