Qo’llanma / "Iqtisodiy ta’limda o’qitish texnologiyasi" seriyasidan Samarqand

 
 
 
 
3§. Institusional matrisa. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Institusional  matrisa sosiologiya  fani doirasida ishlab  chiqilgan bo’lib, 
unda  sosiologik  tushunchalardan  foydalaniladi.  Ammo  ushbu  konsepsiya 
jamiyatning  barcha  sohalarida,  shu  jumladan  iqtisodiyotda  hamda  huquqiy 
jarayonlarni tahlil qilishda qo’llanilishi mumkin. 
Institusional  matrisa
  –  bu  tarixan  barqaror  shakllangan,  dastlabki 
davlatlarning  paydo  bo’lishini  va  barcha  keyingi  institusional  tuzilmalarning 
rivojlanishini belgilab bergan, o’z navbatida, mohiyati hamon saqlanib qolgan 
birlamchi  modelni  takror  yaratishga  xizmat  qiluvchi    bazaviy  ijtimoiy 
institutlar tizimi.
 
 
 
Institutsionalizmning  asoschilaridan  biri  D.Nort 
institutlar tarkibida ularni uchta asosiy qismga ajratadi: 
-  rasmiy  qoidalar  (konstitusiyalar,  qonunlar,  sud 
qarorlari, ma’muriy hujjatlar va b.); 
-  norasmiy  normalar  (an’analar,  urf-odatlar, 
ijtimoiy shartlilik); 
- qoidalarga amal qilinishini ta’minlovchi (sudlar, 
polisiya  va  h.k.)  majburlash  mexanizmlari  (masalan, 
jazolash tizimi).  
 
  
 

---

 
40 
Institusional  o’zgarishlar  texnika  taraqqiyoti,  yangi  bozorlarning 
ochilishi,  aholi  sonining  o’sishi  va  hokazolar,  ya’ni  ular  natijasida 
tashkiliy  va  institusional  o’zaro  hamkorlikning  ilgari  muvafaqiyatli 
faoliyat  ko’rsatgan  alohida  shakllari  “foydasiz”  bo’lib  qoladigan 
jarayonlar oqibatida yuz berishi mumkin. Yangi rasmiy normalar o’rniga 
boshqalari  qabul  qilinadi,  norasmiy  normalarga  amal  qiladigan  insonlar 
soni kamayib borishi bilan ular asta-sekin yo’qolib boradi.