Qiziqarli matematika”

III. Yangi mavzuning bayoni.

Yangi mavzu ekran orqali tushuntiriladi. 34-topshiriq orqali xona birliklari haqida ma'lumot beriladi. Ekranda ayiq, quyon, pingvinlar qo‘llarida 394, 431, 272 sonlari bilan sirk arenasiga chiqib keladi. Hayvon o‘rgatuvchi ulardan sonlardagi 3 raqami nimani anglatishini so‘raydi. Hayvonlar navbati bilan oldinga chiqadi va qo‘lidagi sonini tushuntiradi.

34-topshiriq. Har bir sonning yozilishida 3 raqami nimani anglatadi?

394 431 273

1. 
   Sonlar yozuvida ayni bir raqam u qaysi xonada turganiga qarab, har xil qiymatga ega bo‘ladi. Masalan: 273 sonidagi 3 raqami birlar xonasida turibdi, shu sababli u 3 birlikni anglatadi.
   
2. 
   431 sonida 3 raqami o‘nlar xonasida turibdi, shu sababli u 3 o‘nlikni anglatadi. Bunda uning bu xonadagi qiymati birlar xonasidagi qiymatidan 10 marta ortiq.
   
3. 
   394 sonida 3 raqami yuzlar xonasida turibdi, shu sababli u 3 yuzlikni anglatadi. Bunda uning bu xonadagi qiymati o‘nlar xonasidagi qiymatidan 10 marta ortiq. Shuning uchun sonlarning biz foydalanadigan yozilish sistemasi o‘nli sanoq sistenasi deb ataladi.
   

O‘nli sanoq sistemasi pozitsion sistemadir, chunki ayni bir raqam, u sonning yozuvida qaysi xonada turganiga qarab har xil qiymatga ega bo‘ladi.

35-topshiriq. Ko‘rgazma yordamida tushuntiriladi.

Sonlar yozuvida ayni bir raqam u qaysi xonada turganiga qarab, har xil qiymatga ega bo‘ladi.

Masalan: Yuzlar O‘nlar Birlar

3 2 6

III xona birligi II xona birligi I xona birligi

Jadvalda son yozilgan. Bu sonni o‘qing, yangi so‘zlarni eslab qoling. 326 soni quyidagilardan tashkil topgan.

6 birlik yoki birinchi xonaning 6 birligi

2 o‘nlik yoki ikkinchi xonaning 2 birligi

3 yuzlik yoki uchinchi xonaning 3 birligi

36-topshiriq. Jadvalda yozilgan sonlarni o‘qing. O‘ngdan chapga qarab sanaganda birliklar nechanchi o‘rinda yoziladi? O‘nliklarchi? Yuzliklarchi?

Yuzlar	O‘nlar	Birlar
III xona birligi	II xona birligi	I xona birligi
3 5 2	4 0 7	8 9 0

O‘ngdan chapga qarab sanaganda birliklar birinchi o‘rinda yoziladi. O‘nliklar 2-o‘rinda yoziladi. Yuzliklar 3-o‘rinda yoziladi.

348 sonining har bir xonasida nechta birlik bor? 349 sonining birlar xonasida 8 ta birlik, yuzlar xonasida 40 ta birlik, yuzlar xonasida 300 ta birlik bor. 509 sonidachi? 270 sonidachi?

37-topshiriq. Quyidagi sonlarni yozing va o‘qing:

1) uchinchi xonaning 6 birligi, ikkinchi xonaning 0 birligi, birinchi xonaning 1 birligi

= 106

2) uchinchi xonaning 2 birligi, birinchi va ikkinchi xonalarning birliklari yo‘q.

= 200

38-masala o‘qituvchi tomonidan tushuntiriladi va o‘quvchilar bilan birgalikda qisqa sharti tuziladi.

Berilgan:

E rkaklar – 318 nafar

Ayollar – ?, 42 nafar kam

Yechish: 318 – 42=276 (n), 318+ 275 =594 (n)

Javob: Bosmaxonada 276 nafar ayollar, jami 594 bafar hodim ishlaydi.