Qiziqarli kimyo

2.7.A ZO T VA FO SFOR TO ‘G ‘RISIDA B ILA SIZM I?
2.7.1.... azotnmg lotinch nomi “nitrogenium” boiib, ma’nosi “selitra ho­
sil qiluvchi” demakdir. Azotni 1772-yilda Rezerford kashf qilgan.
2.7.2. .. azot gazi hajm jihatidanatm osferahavosm ing 78 foizini vayer 
po‘stlog‘ining0,04 foizini tashkil etadi Azot oqsillar, nuklein kislo­
talar, xlorofil, fermentlar, garmonlar va ko‘pchilik vitaminlar tarkibiga 
kiradi. Azottabiatda nitratlar holida: chili selitrasi N a N 0 3, hind sel- 
ltrasi KNO,, norvegiyaselitrasi Ca(NO,)2 shaklida uchraydi.
58

---

2.7.3. ... azot(I)- oksidi asabtizimiga ta’siretadi, shuning uchun u “kul- 
diruvchi gaz” deb ham ataladi Undan yengil jarrohlik amaliyotida foy- 
dalamladi.
2.7.4. . am m iakning3% li suvli eritmasi novshadil spirti deyiladi va u 
tibbiyotda hushga keltiruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Ammoniy xlond 
NH4CI tuzi novshadil deyiladi.
2.7.5. ... suyuq ammiak sovituvchi qurilmalarda (muzlatgichlarda) sovi- 
tuvchi vosita sifatida qo‘llanadi Undan erituvchi sifatida, masalan, 
ishqoriy metallar va ishqoriy-yer metallarini eritishdafoydalaniladi 
Natijada, havo rang metalli yaltiroqlikka ega bo‘lgan eritma hosil 
bo1 ladi. Metallaming bunday entmalan yuqon elektr o'tkazuvchanlikka 
ega.
2.7.6. ... momoqaldiroq vaqtida, havo azoti kislorod bilan birikib, azot 
oksidlanni (NO, N O J hosil qiladi. Azot (IY)- oksidi yom g‘ir suvida 
enb, nitrat kislota shaklida tuproqqa tushadi va kationlar bilan 
bog'lanib, tabiiy selitraga aylanadi.
2.7.7.. . azotli vafosforli o‘g‘itlartuproqqa me’yoridabenlsa, o'simliklar 
hosilini oshiradi va sifatini yaxshilaydi, ya’ni paxta tolasining mustah- 
kamligini, uzumda qand miqdorini va kartoshkada kraxmal miqdorini 
ancha oshiradi.
2.7.8. ... birgektaryem ing 1 metr chuqurhgidagi tu p ro g id a 12tonna 
azot va 6 tonna fosfor mavjud.
2 .1 .9 ....
birkecha-kunduzdaodamorganizmigaovqatbilan 15gazoto‘tadi.
2.7.10. ... nitrat kislota va novshadil spirtini VIII asrda arab olimi Jobir 
ibn Xayyon ta’riflab bergan
2.7.11. ...fo s fo r” yuno n ch a so ‘z b o iib , m a ’nosi y o ru g 1 ta ra tu v - 
ch i” dem akdir.
2.7.12. . . .fosfomingO,l grami odam organizmi uchun xavfli bo‘Isa ham, 
har bir kishi organizmida 700 gramm fosfor bo‘ ladi.
2.7.13.... o'lgan odamningsuyagi chiribfosfin PH, vadifosfin P2H4 hosil 
qiladi. Difosfin o‘z-o‘zidan havoda yonadi. Qabristonda o‘t korinishi 
shutufaylidir.
2.7.14. ... fosfat angidrid P ,0 5 oq kukun bo‘lib, nam likm judatezo‘ziga 
olishi uchun ugazvasuyuqliklarm quritishda qo‘ llanadi.