Qiziqarli kimyo

Jihoz va reaktivlar. 
200-250 ml hajmli ltakimyo- 
viy stakan. Shisha voronka. Filtrqog‘ozi. Natriy 
metali. Kaliy metali. Fenolftalein eritmasi yoki qizil 
lakmus qog‘ozi.
Tajriba bajaruvchi stakandagi suvga qog'ozga o‘ralgan narsani 
tashlab, tezlik bilan stakan ustiga shisha voronkani chappa qilib joylash- 
tiradi. Ko‘p o'tmasdan, o‘rog‘liq qog‘ozharakatgakelib yonib ketadi.
Qog‘ozda nima bor edi? Yonish qayerdan paydo boTdi9
Qog'ozga no'xot kattaligida natriy metali o'ralgan edi. Oldindan metali oksid 
qavatdan tozalangan b o ‘ladi. Natriy metali suv bilan ta’sirlashib, shiddatli reaksiya 
amalga oshadi va suvdan vodorod gazi va k o ‘p miqdorda issiqlik ajraladi:
2Na + 2H20 = 2NaOH +H2 +Q 
Ajralayotgan vodorod gazi qog‘oz bilan birgalikda natriy metalim harakatga 
keltiradi va oxinda gazyonib ketadi. Natriy metali o ‘m iga kaliy ishlatilganda, uni 
qog'ozga o'rash lozim boTadi. Bunda ajralgan vodorod gazi qog'ozsiz ham yonib 
ketadi, chunki bunda issiqlik ko'proq ajraladi:
2 K + 2 H 20 = 2 K 0 H + H 2+Q 
Ikkala reaksiyada ham suv ishqor eritmasiga aylanadi. Uni fenolftalein yoki 
qizil lakmus qog'ozi bilan sinab ko‘nsh mumkin.
1.3.19. 0 ‘YINGA TUSHUVCHI К О ‘M IR
Jihoz va reaktivlar. 
Katta probirka. Spirt lampa­
si. Toshko‘m irbo‘lakchalan.01tingugurt donacha- 
lari Tigel yoki probirka ushlagich. Kaliy yoki natriy 
nitrat tuzi.
Tajnbani bajarish uchun probirka shtativga vertikal holatdajoylashtir- 
iladi. Unga 2g kaliy yoki nitrat tuzi dan solib, spirt lampasi yordamida qizdi- 
nladi. 01dintuzsuyuladi,keyin undan gazpufakchalan chiqa boshlaydi. 0 ‘sha 
vaqtda payraha cho‘pchacho‘g‘ lantinb probirka og‘zigatutilsa, u yonib ket­
adi. Tajnbani amalga oshirish uchun, cho‘g‘lantirilganko‘mirbo‘ lakchasi 
probirkadagi suyuqlik gaz chiqanb “qaynayotgan” vaqtda unga tashlanadi. 
Ko‘mir bo‘lakchasi har tarafga otilib, go‘yo o‘yinga tushgandek yona 
boshlaydi. Shu vaqtda spirt lampasi o‘chirilib, uning o‘miga chinni likop-
29

---

chaqo'yiladi. Chunki ko‘mir-ningyonishi natijasida yuqori haroratvujud- 
ga kelib, probirka darz ketishi yoki hatto suyuqlanib uzilib tushushi mumkin. 
Agarko‘miryonib tugamasdan probirkaga no‘xat kattaligida oltingugurt 
bo‘ lakchasi tashlansa, u yuqori alanga berib yonadi vajudayuqori harorat 
chiqarib, probirka erib likopchagatushadi.
Kaliy nitrat, natriy nitrat tuzlari qizdinlganda suyuqlanib,keyin par­
chalanib kislorod gazi chiqaradi:
2K N 0 3 = 2K NO, + 0 ,
2 N aN 03= 2 N aN 02+ 0 2
Reaksiya natijasida ajralayotgan kislorod ko‘mir va oltingugurtni 
у ondiradi va yuqori harorat vujudga keltiradi.
1.3.20. OSH TUZI K E R O SIN 0 ‘RNIDA