Mustahkamlik nazariyalari deb, materiallarda xavfli holatning boshianish sabablarini tajribalarga asoslangan cheklanish (taxmin)lar yordamida turli omillarga bog‘lab tekshiruvchi nazariyalarga aytiladi.Odatda chiziqii, tekis va fazoviy kuchlanish holatlaridan birortasining xavflilik darajasini baholash maqsadida haqiqiy (amaldagi) kuchlanish holatiga leng kuchli - ekvivalent kuchlanish holatini yoki unga mos keluvchi kuchlanishni bilish g‘oyat muhimdir
Mustahkamlik nazariyalari deb, materiallarda xavfli holatning boshianish sabablarini tajribalarga asoslangan cheklanish (taxmin)lar yordamida turli omillarga bog‘lab tekshiruvchi nazariyalarga aytiladi.Odatda chiziqii, tekis va fazoviy kuchlanish holatlaridan birortasining xavflilik darajasini baholash maqsadida haqiqiy (amaldagi) kuchlanish holatiga leng kuchli - ekvivalent kuchlanish holatini yoki unga mos keluvchi kuchlanishni bilish g‘oyat muhimdir
Mustahkamlik nazariyalarining barchasi asosan quyidagi shartga asoslangan: ikkita kuchlanish holatiga tegishli bosh kuchlanishlar mutanosib ravishda bir xil miqdorga oshirilganda, ikkalasi ham bir vaqtda chegaraviy holatga o'tsa,bunday kuchlanishlar holati teng kuchlanishli va teng xavfli deb hisoblanadi.
Mustahkamlikning birinchi nazariyasi (eng katta normal kuchlanish nazariyasi)
Bu nazariyani dastlab XVII asrda Galiley taklif etgan: mustahkamlikning birinchi nazariyasi materialda chegaraviy kuchlanish holati paydo bo ‘lishiga eng katta normal kuchlanish sabab bo'ladi degan tahmin (gipoteza) ga asoslangan; bu nazariyaga ko’ra quyidagi shart bajarilishi kerak:
Bu erda, Ъ1 - murakkab kuchlanish holatidagi jism (detal)ning eng xavfli nuqtasidagi bosh kuchlanishlaming eng kattasi (Ъ1> Ъ2 > Ъ3); Ъадм- jism materialining ruxsat etilgan normal kuchlanishi; u mazkur materialdan yasalgan namunani oddiy cho'zilish (siqilish)ga sinash yo'li bilan aniqlanadi.
MUSTAHKAMLIKNING IKKINCHI nazariyasi (eng katta cho'zilish nazariyasi)
1682 yilda Marriot taklif qilgan mazkur nazariya materialda chegaraviy kuchlanish holati paydo bo'lishiga eng katta cho'zilish sabab bo'ladi, degan tahmin ga asoslangan:
Bu erda, €1 - murakkab kuchlanish holatidagi jismning eng xavfli nuqtasidagi bosh nisbiy deformatsiyalaming eng kattasi ( €1> €2 > €3); €adm - materialning oddiy cho'zilish (siqilish)dagi ruxsat etilgan normal kuchlanishi Ъадм ga tegishli nisbiy deformatsiyasi.
MUSTAHKAMLIKNING uchinchi nazariyasi (eng katta urunma kuchlanishlar nazariyasi)
Bu nazariyani 1773 yilda Kulon taklif etgan. Mustahkamlikning uchinchi nazariyasi materialda chegaraviy kuchlanishholati paydo bo ‘lishiga eng katta urinma kuchlanishlar sabab bo ‘ladi, degan taxminga asoslangan bo'lib, uning umumiy sharti quyidagicha yoziladi:
Bu erda, £ max – muralckab kuchlanish holatidagi jismning eng xavfli nuqtasidagi eng katta unmma kuchlanish; £adm - material uchun ruxsat etilgan urunma kuchlanish bo'lib, uning qiymati namunani oddiy kuchlanish holatida sinash yo'li bilan topiladi.
Mustahkamlikning to‘rtinchi nazariyasi (“SHakl o'zgarishi bilan bog'liq solishtirma potensial energiya” nazariyasi)
Ba’zan bu nazariya Guber-Mizes cheklanishi deb ham yuritiladi.Mustahkamlikning to ‘rtinchi (energetik) nazariyasi materiallarda chegaraviy kuchlanish holati paydo bo ‘lishiga shakl o ‘zgarishidan hosil bo ‘Igan solishtirma potensial energiya sabab bo ‘ladi degan cheklanishga asoslangan: bu nazariyaga muvofiq quyidagi shart bajarilishi lozim:
Bunda A’sh_max -murakkab kuchlanish holatidagi jismning xavfli holatiga oid shaklning 0‘zgarishidan hosil boigan solishtirma potensial energiyasi; a’sh_adm’ ruxsat etilgan kuchlanishga tegishli shakl o'zgarishidan hosil bo'lgan potensial energiya.
Foydalanilgan adabiyotlar: 1) AbdumutalNabiyevMATERIALAR QARSHILIGI Toshkent-2019 2) Https://uz.m. wikipedia