Qishloq xo‘jaligidagi bozor va bozor munosabatlari

Bozor iqtisodiyoti qonunlari. Bozor faoliyatining asosiy iqtisodiy qonunlari qiymat qonuni, resurslarni tejash qonuni va bozor muvozanati qonunidir. Qiymat qonuni - bozor munosabatlarida ekvivalentlik tendentsiyasi sifatida namoyon bo‘ladi, ya‗ni tovar aylanishi jarayonida barcha subyektlar uchun teng o‘zaro foyda olish hisoblanadi. Har bir mahsulotning ikki tomoni bor: bir tomondan, bu foydali iste‗mol qiymati, boshqa tomondan ishlab chiqarish xarajatlarining qiymati. Shu munosabat bilan bozor ekvivalenti mahsulotning o‘rtacha narxi uning sifatining o‘rtacha darajasini ham, ushbu mahsulot uchun sarflangan xarajatlar darajasini ham aks ettirishi kerakligini anglatadi. Bozor narxi aslida uning obyektiv asosi - sifat va xarajatlar darajasiga nisbatan o‘zgarib turadi.
Resurslarni tejash qonuni - ishlab chiqaruvchilarga ishlab chiqarish samaradorligini rag‘batlantiruvchi omil sifatida narxlarning harakati orqali ta‗sir qiladi. Bu ishlab chiqarilayotgan mahsulot va xizmatlarning sifat ko‘rsatkichlarini doimiy ravishda yaxshilashni va iste‗mol qiymatining birligi uchun xarajatlarni kamaytirishni o‘z ichiga oladi.
Bozor muvozanati qonuni - talab va taklif muvozanatini anglatadi. Ushbu qonunga muvofiq bozorda sotiladigan tovarlar va xizmatlarning pul hajmi samarali talabning tegishli miqdoriga tenglashtirilishi kerak.
Ushbu umumiy qonunlar bilan bir qatorda bozor boshqa o‘ziga xos boshqa qonunlarga ham ega.
Bozorlarning ishlashi uchun shart-sharoitlar. Nazariya va amaliyot shuni ko‘rsatadiki, bozor munosobatlarining amal qilish bitta emas, balki butun omillarni mavjud bo‘lishini talab qiladi. Ularning asosiylari quyidagilardan iborat:
iqtisodiy erkinlik:
Jamiyat a‗zolari pulni tejash va tejash borasida ham tanlash erkinligiga ega. Korxona, o‘z navbatida, o‘z mahsulotini qanday va qanday ishlab chiqarish va qaerda sotish kerakligi borasida ma‗lum erkinlikka ega.
mulkga egalik huquqi:
Jismoniy va yuridik shaxslar o‘z mulklariga aniq belgilangan huquqlarga, shu jumladan mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish huquqiga ega. Mamlakatda mulkning katta qismi xususiy mulkka ega bo‘lishi kerak va davlat ishlab chiqarish vositalarining ma‗lum bir qismiga egalik qilishi mumkin.
raqobat:
Ishlab chiqarish va xizmatlar sohasida raqobatdosh yetkazib beruvchilar ko‘p bo‘lishi kerak. Yangi firmalar va korxonalar faoliyatini boshlashi bilan raqobat mavjud bo‘lgan bozorlarga chiqishiga to‘g‘ri keladi.