Qirqim va kesimlar

7-shakl. 8-shakl.
Pog`onali qirqimlar bir necha parallel kesuvchi tekisliklar yordamida kesib hosil qilinadi (8-shaklda, A-A). Siniq qirqim kesuvchi tekisliklarning o`zaro kesishuvidan hosil bo`ladi. Bunday qirqimni chizmada tasvirlash uchun kesuvchi tekisliklar bir tekislikka joylashguncha shartli ravishda buriladi (9-shakl, A-A qirqim).





9-shakl. 10-shakl.
Agar kesuvchi tekislik detalning uzunligi bo`yicha kesib o`tsa, bunday qirqimni bo`ylama qirqim (10-shakl), agar kesuvchi tekislik detalning uzunligiga perpendikulyar kesib o`tsa, ko`ndalang qirqim deb ataladi ( -shakl, A-A kirkim).
Ko`rinish bilan qirqimni ajratish chizigg`i sifatida siniq to`lqinsimon chiziqlardan yoki simmetriya o`qlaridan foydalaniladi. Kesuvchi tekisliklarning vaziyati uzuk chizqklar orqali ko`rsatiladi. Kesim chiziqlari tasvir konturini tashqarisidan o`tkazilishi lozim.
Qarash yo`nalishini ko`rsatuvchi strelkalar chiziqning chekka uchlaridan 23 mm tashlab qo`yiladi (11-shakl).



11-shakl.

Murakkab qirqimlar uchun qirqim tepasiga A-A ko`rinishdashi yozuv yoziladi. Harfli belgilar alfavit bo`yicha avval ko`rinishlarga, qirqimlarga, so`ngra kesimlarga qo`yiladi.

Agar kesuvchi tekislik predmetning simmetriya tekisligi orqali o`tsa, gorizontal, frontal hamda profil kirkimlar ustiga A-A, B-B kabi yozuv yozilmaydi.
Simmetrik shakldagi ko`rinishning yarmi qirqimining yarmi bilan qo`shib tasvirlansa, simmetriya o`qlaridan ularni ajratish chizig`i sifatida foydalaniladi (12-shakldagi A-A, B-B qirqimlar).



12-shakl.


4. Chiqarish elementlari.

Chetga chiqarilgan elementlar - buyum biror qismining shaklini, o`lchamlarini va shu elementga tegishli boshqa ma`lumotlarni tushuntirish uchun ko`pincha kattalashtirib alohida bajarilgan qo`shimcha tasviridir ( -shakl). Chetga chiqarilgan elementlar tegishli tasvirlarda ko`rsatilmagan ma`lumotlarga ega bo`lishi va mazmun jihatidan undan farq qilishi mumkin (masalan, tasvir - ko`rinish bo`lishi, chetga chiqarilgan element esa qirqim bo`lishi mumkin). Chiqarish elementlardan foydalanilganda ko`rinish, qirqim yoki kesimda buyumning tegishli joyi yopiq ingichka tutash chiziq (aylana yoki oval) bilan ajratib ko`rsatiladi. Chiqarish elementi harfli belgi bilan belgilanib, chiqarish chizig`ining tokchasiga qo`yiladi. Chetga chiqarilgan elementning harfli belgisi va kattalashtirish masshtabi ko`rsatiladi. Masalan: A(2:1).

13-shakl.


5. Kesimlar.
Kesim - perdmetning bitta yoki bir nechta tekislik bilan fikran kesib hosil qilingan ta`siri. Bevosita kesuvchi tekislikda nima hosil bo`lsa, kesimda ham shu narsa ko`rsatiladi.
Kesimlar ko`rinishdan chetga chiqarilib yoki bevosita ko`rinishning o`zida ko`rsatilgan bo`ladi. Bevosita ko`rinishning o`zida tasvirlangan kesim konturi sG`3 yugonlikda, chetga chikarilgan kesim konturi esa asosiy tutash chiziqlarda chiziladi. Normal kundalang kesimlar olish uchun kesuvchi tekislikni tanlab o`tkazish kerak.





14-shakl