Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar

Ushlash uslubi deganda ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash maqsadida unga ta`sir etishning turli xil taktik usullari (masalan, jismoniy yoki ruhiy zo`rlik ishlatib, aldash yoki ishontirish yo`li bilan) tushunilsa, ushlash vositalari esa ushlash jarayonida ishlatiladigan turli xil qurollar, predmetlar va texnik anjomlar yig`indisidan (o`qotar qurol, qo`l kishani, arqon va h.k.) iboratdir.

U yoki bu usul yoki vositalardan foydalanish shakli va darajasi – aniq hollarda ijtimoiy xavflilik darajasi, shaxsning ijtimoiy xavfliligi hamda ushlashdagi vaziyat va shart-sharoitlar bilan bog`liq. Masalan, og`ir yoki o`ta og`ir (odam o`ldirish, bosqinchilik va h.k.) jinoyatni sodir etgan shaxslarni ushlashda qo`liga kishan solinishi mumkin, uncha og`ir bo`lmagan jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan bu usul qo`llanilmaydi.

Ushlash vositalari va usullari yuqorida ko`rsatilgan mezonlarga mos kelmagan taqdirda ushlash g`ayriqonuniy deb, qarshilik ko`rsatuvchi shaxsning qilmishi esa jinoiy emas deb baholanishi mumkin.

Shaxsning erkinligini qisqa muddatga cheklash tarzidagi ushlab turish shaxsni hokimiyat organlariga topshirish maqsadida amalga oshirilganida qonuniy hisoblanadi, boshqa maqsad (masalan, o`g`irlangan mulkni qaytarib olish maqsadida ushlab turish) ko`zlangan taqdirda shaxsning bunday qilmishi jinoyat deb topiladi.

Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash elementlaridan yana biri ushlashni amalga oshirish vaqti hisoblanadi. Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlashga bo`lgan huquq imjtimoiy xavfli qilmish tugallanishi bilan vujudga keladi va jinoiy javobgarlikka tortish muddatining yoki ayblov hukmini ijro etish muddatining o`tib ketishi bilan to`xtaydi.

Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlashga bo`lgan huquq jinoyat ishini yuritishga to`sqinlik qiladigan quyidagi holatlar mavjud bo`lganda hisobga olinmaydi:

1. 
   1) ish qo`zg`atilgan va tergov harakatlari yoki sud muhokamasi o`tkazilgan ish bo`yicha jinoiy hodisa yuz bermagan bo`lsa;
   
2. 
   2) shaxsning qilmishida jinoyat tarkibi bo`lmasa;
   
3. 
   3) shaxsning sodir etilgan jinoyatga daxli bo`lmasa;
   
4. 
   4) e`lon qilingan amnistiya akti sodir etilgan jinoyat yoki shaxsga daxldor bo`lsa;
   
5. 
   5) shaxsga nisbatan aynan shu ayblov bo`yicha ishni tugatish haqida sudning qonuniy kuchga kirgan ajrimi(qarori) yoki vakolatli mansabdor shaxsning jinoyat ishi qo`zg`atishni rad etish yoxud ishni tugatish haqida bekor qilinmagan qarori bo`lsa;
   
6. 
   6) ish faqat jabrlanuvchining shikoyati bilan qo`zg`atilgan hollarda uning shikoyati bo`lmasa, JPKning 325-moddasida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno;
   
7. 
   7) shaxs ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan vaqtda jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin bo`lgan yoshga to`lmagan bo`lsa (O`zR JPK 83-moddasi va 84-moddasi 1-qismi).
   

Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida zarar yetkazishning huquqiyligi elementlarini izohlash bilan birga, qilmishning ijtimoiy xavflilik darajasi, aybning shakli, jinoyatning tugallangan yoki tugallanmaganligi, shuningdek,, ishtirokchilik shakli ham inobatga olinishi lozim.

Ijtimoiy xavfli hisoblanmagan ma`muriy huquqbuzarlik yoki intizomiy qilmish sodir etgan shaxsni, shuningdek,, jinoyat sodir etish uyida bo`lgan shaxsga ushlash vaqtida zarar yetkazilishiga yo`l qo`yilmaydi.

Albatta ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida zarar yetkazishning qonuniylik darajasini belgilovchi bir qancha shartlari bor.