Qilishning ilmiy nazariy asoslari populyatsiyalar va ekotizimlar ekologiyasi

---

2-MAVZU. TABIATNI MUHOFAZA 

QILISHNING ILMIY NAZARIY 

ASOSLARI POPULYATSIYALAR VA 

EKOTIZIMLAR EKOLOGIYASI.

BIOSFERA

---



REJA:



1. Ekologiyada muhit tushunchasi. Ekologik omillar va ularning

tasnifi.



2. Ekologik omillar: tirik organizmlarga ta’sir etish umumiy

qonuniyatlari.



3. Organizm va moslashish.



4. Biosfera haqida Vernadskiy ta’limoti.



5. Biosfera chegaralari va tarkibiy qismlari Biosferadagi

moddalarning xossasi va funktsiyalari.



6. Biosferada moddalarning aylanishi.

---



Ekologik nisha





Moslashish jarayoni organizmlarni ular hayotidagi o‘rni va tashqi 

tuzilishini ifodalaydi. Buni biz  ekologik nisha (joy)  bilan ham 

izohlashimiz mumkin. Ya’ni, qancha ekologik tur mavjud bo‘lsa, 

shuncha ular uchun yashash muhiti mavjud bo‘ladi. “Nisha” 

terminifransuzcha “niche” – chuqurlashuv, degan ma’noni ham 

anglatib, bu nafaqat yashash joyi, balki tabiatda turning o‘rni, 

biologik jamoadagi funksional roli, tashqi muhit omillariga 

bardoshliligi ham hisoblanadi 

Kooperatsiya

- ikki organizm bir-

birlari bilan kooperatsiya hosil qiladilar.  Bunday  kooperatsiya  

ikki  organizm  uchun  ham  ustunliklarga ega. Masalan, krablar 

bilan kovakichlilar bunga misol bo‘la oladi

---



Kovakichlilar krablarning orqasiga yopishib olib 

(ba’zan ularni krablarning o‘zlari  o‘tqazib oladilar) 

ularni dushmanlardan, himoya qiladilar. Kovakichlilar 

esa o‘z navbatida krablardan transport vazifasida 

foydalanadilar hamda ulardan qolgan ovqat qoldiqlari 

bilan ovqatlanadilar. 

Mutualizm.

Birlashgan ikki 

populyatsiya ham faqat foyda ko‘radi, bu birlashish 

ular uchun foydalidir, bunday birlashgan organizmlar 

tabiiy sharoitda biri ikkinchisiz hayotkechira olmaydi

---



Abiotik omillar



Odatda tabiiy va sun’iy muhitlar ajratiladi. Tabiiiy muhitni suv, 

quyosh, shamol, havo, yer, o’simlik va hayvonot dunyosi kabi tabiiy 

omillar majmui tashkil etadi. Sun’iy muhit inson tomonidan 

yaratilgan bo’lib, bunda insonning mehnat mahsuli yotadi. Tabiiy va 

sun’iy muhitlar bir-biri bilan chambarchas bog’liq. Ularning 

bog’liqligini ekologik muhit tushunchasi ifodalaydi.Tirik 

organizmlar, oziqlanishi va yashashi uchun ishonchli himoyalangan 

yashash muhitini qidiradi. Chigirtka, kapalak va shu kabi boshqa 

hasharotlar oziq ovqatini va yashashi uchun inlarini qurishda 

o`simliklardan foydalanadi. 

---