Qayumov Asilbek 1-savol: Qog’oz pullar qiymat o’lchovi va xazina to’plash vositasi kabi vazifalarni bajara oladimi?

3-savol: Bank veksellar bilan qanday operatsiyalarni bajaradi?

Tijorat banklari vaqtinchalik likvidli kredit oladilar. Bu kreditlar, albatta, tijorat veksellari bilan, davlatning qimmatbaho qog‘ozlari bilan yoki bankning boshqa qarz majburiyatlari bilan ta‘minlangan bo‘lishi kerak.

Forfeyting operatsiyalari asosan yirik banklar va kompaniyalar o’rtasida uzoq muddatga, juda katta miqdordagi moliyaviy mablag’larni to’lashda qo’llaniladigan operatsiyalar hisoblanadi.

Forfeyting iqtisodiy termeni odatda majburiyatni sotib olish ma‘nosida qo’llaniladi, uni so’ndirish tovar va xizmatlarni sotib olish jarayonida kelgusida yuz beradi. “Forfait” so’zi fransuzchadan vujudga kelgan bo’lib, huquqdan voz kechish ma‘nosini anglatadi. Forfeytingda pul mablag’ini olishga talabgor bo’lgan sotuvchi o’tkaziladigan veksel inodassamentiga to’lovni qaytarish shartisiz so’zini qayd etish orqali to’lov regressidan o’zini himoya qiladi. Forfeyting vekslini sotuvchi asosan yirik eksporterlar hisoblanib, ular vekselni to’lov hujjati sifatida akseptlab sotilgan tovar yoki ko’rsatilgan xizmatlarning summasini diskont asosida zudlik bilan to’lash hisobiga barcha risk va majburiyatlar bilan birgalikda forfetterga (ya‘ni vekseldagi summani to’lab beruvchi va o’zida qayd etib boruvchi bankka) o’tkazadi.

Veksel - qarzdorning yozma majburiyati (oddiy veksel) yoki kreditorning qarzdorga vekselda yozilgan summani muayyan muddatdan keyin to'lash to'g'risidagi buyrug'i (o'tkazma veksel - tratta). Oddiy va o'tkazma veksellar - bular tijorat vekseli, ya'ni savdo bitimi asosida vujudga keladigan qarz majburiyatining turlaridir.

Tijorat krediti veksel bilan huljatlashtiriladi. Tijorat kreditining foizi, tovarIar pog'onasiga va veksel surnrnasiga qo'shiladi va u bank krediti foizidan past bo'ladi. Bank kredit foizining maqsadi ssudalar hisobiga daromad (foyda) olishdir.

Tijorat krediti - bu faoliyat ko'rsatuvchilar tornonidan bir-birlariga o'zaro to'lovni kechiktirish sharti bilan tovar shaklida beriladigan kreditdir.

Bank resurslari o'ziga tegishli va jalb etilgan mablag'lardan vujudga keladi. O'ziga tegishli mablag'lar, odatda, banklar tasarrufidagi barcha resurslarning faqat unga katta bo'lmagan qismlarini tashkil etadi. Ularning asosiy qismi depozitlar yoki banklarning mijozlariga qarashli omonatlardan iborat. Bankning aktiv operatsiyalariga avvalo beriladigan, foizli, ssudalar yoki (kreditlar) kiradi.

UIar orasida eng ko'p tarqalgani veksellarni hisobga olish usulidir. Bank veksel saqloychidan naqd hisob-kitob qilish yo'li bilan veksel sotib oladi. Unda qayd etilgan summadan hisobga olish foizini - ko'rsatilgan xizmat uchun haq ushlab qoladi. Veksel bo'yicha to'lov muddati kelganida bank uni vekselni sotgan veksel saqlovchiga emas, balki vekselni bergan shaxsga taqdim etadi.

Qimmatli qog'oz garovga olinib, beriladigan ssudalar, shuningdek, mana shunday qog'ozlarni xarid qilish bo'yicha operatsiyalar fond operatsiyalari deb yuritiladi.

Bank vekseli bu bank-emitentning bir tomonlama vekselda ko'rsatilgan muddatda va undagi summani to'lash haqidagi so'zsiz majburiyatdir.