Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Fonematik analiz va sintezni rivojlantirish

"Fonematik analiz" atamasi bilan ham oddiy, hamda murakkab shakldag itovushlar analizini belgilaydilar. Oddiy shakldagi ko'rinish bu so'zlar tarkibidagi tovushlarni ajratishdir. V.K. Orfinskaya ma’lumotiga ko'ra, bu shakl maktabgacha yoshdagi bolalarda paydo bo'ladi. Murakkab shakldagi ko'rinish bu so'zlardagi birinchi va oxirgi tovushlarni ajratib olish va tovush o’rnini (so'z boshida, o'rtasida, oxirida) aniqlashdan iborat. Eng murakkab ko'rinish, bu so'zlarda tovushlar ketma-ketligi, tovushlar soni, boshqa tovushlarga nisbatan o’rnini (qaysi tovushdan keyin kelyapti, o'zidan oldin va keyin qaysi tovush kelyapti) aniqlashdir. Tovushlar analizining bu shakli maxsus o'qitish jarayonida amalga oshiriladi. Fonematik analiz va sintezni rivojlantirishda olib boriladigan logopedik ishlarda tovush analizining ko'rsatilgan shakllarini ontogenezda shakllanishi izchilligini hisobga olish lozim.

Olib boriladigan ish quyidagi davrlarni o’z ichiga oladi:

1-davr —fonematik analiz va sintezni yordamchi vositalar va harakatlar asosida shakllantirish.

Ish dastlabki yordamchi vositalar: so'zning grafik sxemasi va fishkalar yordamida o'tkaziladi.

2-davr —nutqda tovush analizini shakllantirish. Bunda so'zaytiladi so’ng so'zdan birinchi, ikkinchi, uchinchi va boshqa tovushlar aniqlanadi hamda ular soni belgilanadi.

3-davr -fonematik analizni aqliy faoliyatida shakllantirish. O`quvchilar so'zlarni nomlamay va eshitib idrok etmay faqat tasvvur asosida tovushlar soni va ketma-ketligini aniqlay

Taxminiy topshiriqlar:

-3,4,5 tovushdan iborat so'z o'ylab topish.

-Aytilishi (nomi) 4 yoki 5 tovushdan iborat bo'lgan rasmlarni ajratib olish.

-Rasmning nomidagi (rasm aytilmaydi) tovushlar soniga mos bo'lgan raqamni ko'rsatish.

-Rasmlarni tovushlar soniga qarab ikki qatorga ajratish.

Murakkablashtirish tamoyili fonematikan aliz shakllarini va nutq materiailarini murakkablashtirish orqali amalga oshiriladi. Tovush analizini shakllantirish jarayonidan so'zning fonematik qiyinchiliklarini hisobga olish zarurdir.

2.2 Disgrafiyani bartaraf qilishda turli xil harf va shaklni fazoviy joylashishi

Disgrafiyada bolalar yozilishi jihatdan o'xshash harflarni almashtiradilar. Bolalarda ko'ruv analiz sintezi va fazoviy tasavvurlar buzilgan bo'ladi. Disgrafiyada bolalar shakli va yozilishi bilan o'xshash harflarni (q-p,i-l, n-m, v-y, z-s, d-b) almashtiradilar. Harf elementlarini fazoda joylashuviga ko'ra o'xshash harflar almashtiriladi.

Disgrafiyani bartaraf etish

Ish quyidagi yo'llanma bo'yicha olib boriladi.

•Ko'rish idrokini rivojlantirish, ranglar, shakllar va miqdor, o'lchamni bilish (ko'rish gnozisi).

•Ko'rish xotirasi hajmini kengaytirish, aniqlash va rivojlantirish.

•Fazoviy tasavvurlarni shakllantirish.

•Ko'rish analiz va sintezini rivojlantirish.

Ko'rish idrokini rivojlantirish, ranglar, shakllar va miqdor, o'lchamni bilish (ko'rish gnozisi)

Tasvirlar bilan ishlash

• 
  -tasvirdagi predmetlar konturini aytish;
  
• 
  -tasviriangan konturni chizish;
  

• 
  -tasvirlangan konturni ajratish;
  

Harf gnozisini rivojlantirish

• 
  harflar ichidan ma’lum harfni topish; harflarni nomlash va yozish;
  
• 
  bosma va yozma shrift bilan yozilgan harflarni taqqoslash;
  
• 
  qo'shimcha chiziqlar chizib o'chirilgan harflarni aytish yoki yozish;
  
• 
  noto'g'ri joylashgan harflarni aniqlash; harflarni yetishmagan elementlarini to'ldirish.
  

Predmetli ko'ruv gnozisni rivojlantirish maqsadida quyidagi topshiriqla rtavsiya etiladi:

Agar ota-onalar ushbu kasallikni rivojlanish ehtimoli haqida shubha qilsalar, nevropatolog yoki oftalmolog tomonidan tekshirilishi kerak. Nutqning o'sish darajasi logoped tomonidan tekshiriladi. Eng asosiysi, bolada disgrafiya bor yoki yo'qligini to'g'ri aniqlash, bu shunchaki imlo qoidalarini bilmaslikdir.

Disgrafiya bo'yicha bolalarni tekshirish quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• 
  Og'zaki nutqni tekshirish. Ushbu jihatga, ayniqsa tovushlarning talaffuzi, so'z boyligi, jumlalarning to'g'ri tuzilishiga alohida e'tibor berilishi kerak.
  
• 
  Yozma nutqni baholash. Birinchi bosqichdan keyin siz xatni tekshirishingiz kerak. Buning uchun bolaga ma'lum vazifalarni bajarish taklif etiladi. Ko'pincha, bu matnni qayta yozish, diktant o'tkazish va harflar va heceleri o'qish. Ushbu mashqlar natijalari asosida yozma nutqning rivojlanish darajasi aniqlanadi.
  

Bolaning eshitish va ko'rish qobiliyatini tekshirish. Shuningdek, qo'lda va nutqda vosita mahoratining holatini kuzatish.

Kichik maktab o'quvchilarida disgrafiyaning oldini olish juda muhimdir. Ushbu kasallikni aniqlash bo'yicha vazifalar har xil bo'lishi mumkin. Fonematik qobiliyatlarni aniqlash eng ko'p ishlatiladigan usul. Ushbu mashqlar bolaga o'z mahoratini namoyish etishga imkon beradi:

so'zlarda ma'lum bir tovushni ajratib ko'rsatish;

• 
  nomlari bir xil tovush bilan boshlanadigan rasmlarni ajratib ko'rsatish;
  
• 
  o'qituvchidan keyin ketma-ket bir necha hecalarni takrorlang;
  
• 
  noto'g'ri talaffuzni eshiting va xatolarni ko'rsating.
  

Agar bola juda yosh bo'lsa va hali maktabga bormasa, u disgrafiyani ham rivojlanishi mumkin. Buni chaqaloqning rasmlari bilan tekshirishingiz mumkin. Rasm chizishni yaxshi ko'radigan va ko'pincha buni qiladigan bolalar bu kasallikka deyarli moyil emaslar. Agar bola buni qilishni yoqtirmasa va uning barcha rasmlari vaqti-vaqti bilan yoki titraydigan chiziqlardan iborat bo'lsa, disgrafiya rivojlanish ehtimoli katta.

Kasallikni tuzatish usullari

Maktabgacha yoshdagi bolalarda disgrafiya (tuzatish, jismoniy mashqlar va davolanish muammoni engishga yordam beradi) dolzarbdir. Muammo aniqlangandan so'ng darhol mashg'ulotlarni boshlash kerak. Agar bolada kasallik paydo bo'lsa, nutq terapevti va psixolog shug'ullanishi kerak.

Maktabgacha yoshdagi bolalarda disgrafiyani tuzatish dasturi kasallik shakliga qarab belgilanadi. Ota-onalar ushbu muammoni jiddiy qabul qilishlari va mutaxassislarning tavsiyalariga amal qilishlari kerak. Bolani nutq terapiyasi maktabiga o'tkazish juda yaxshi imkoniyat bo'ladi, ammo bu har bir shaharda mavjud emas. Ko'pincha, ota-onalar farzandlari bilan o'zlari ishlashlari kerak.

Yosh o'quvchilarda disgrafiyani tuzatish quyidagi yo'llar bilan amalga oshiriladi:

• 
  xotirani yaxshilash uchun darslar o'tkazish;
  
• 
  so'z boyligini ko'paytirish;
  
• 
  imlo normalarini yodlash;
  
• 
  boshqa xarakterdagi yozma topshiriqlar;
  
• 
  massaj shaklida reabilitatsiya qilish, agar kerak bo'lsa sedativ vositalarni qabul qilish.
  

Disgrafiyani tuzatishning samarali usullari

Kasallikni tuzatishning eng samarali usullari bu erda batafsilroq muhokama qilinadi:

Qumda harf yoz

Oddiy qumni bolaga yassi yuzaga solib beriladi bolaga harfni bosma tarzda yozishni vazifa qilib beriladi .bola tarbiyachi yordamida qumga yozadi

Plastilindan harf yasa

Bolaga plastilin beriladi yoki loy unga bosma harflar ko’rsatilib shu bosma harflar plastilindan yasaladi

So'z modeli.

Ushbu mashq quyidagi ko'rinishga ega: bolaga rasm va so'zning konturi chizilgan rasm beriladi.

Abbigauz usuli. Talaba harflar yetishmayotgan so'zlar bilan varaq oladi. U yo'qolgan harflarni kiritishi va butun so'zni to'liq yozishi kerak.

Ovoz va harflarni tahlil qilish.

Bolaga ma'lum bir narsaning surati beriladi. U bu narsani nomlashi va so'z yozishi kerak. Keyin stressni qo'ying, bo'g'inlarga bo'ling va ularni ovoz chiqarib talaffuz qiling. Har bir tovushni ajratish va tegishli rang bilan ta'kidlash kerak.

Biz baland ovoz bilan topshiriq yozamiz

Bu, ehtimol, eng samarali mashqlardan biridir. Uning o'rnini bosadigan hech narsa yo'q, asosiysi zaif qismlarni majburiy ajratib ko'rsatish bilan uni baland ovoz bilan talaffuz qilishdir. Buni har bir harfni aniq talaffuz qilib, asta-sekinlik bilan bajarish kerak.

Mashqlar savodxonlik darajasini oshirishga qaratilgan. Zaif loblar - ravon nutqda e'tibordan chetda qoladigan va to'g'ri talaffuz qilinmaydigan tovushlar. Muhim nuqta - so'zni oxirigacha talaffuz qilish, oxirlarni ta'kidlash. Disgrafiyasi bo'lgan bolalar juda kamdan-kam hollarda so'zni to'liq yozishlari mumkin. Ular ko'pincha tayoq bilan tugaydi, bu xat bilan yanglishishi mumkin. Biroq, ushbu satrlarning soni ushbu so'zda bo'lishi kerak bo'lgan harflar soniga to'g'ri kelmaydi.

Ushbu vazifa yordamida maktabgacha yoshdagi bolalarda akustik disgrafiyani tuzatish amalga oshiriladi. Kasallikni davolashga qaratilgan mashqlar juda xilma-xildir. Ammo asosiy narsa "Biz baland ovoz bilan yozamiz". Bolani har bir yozilgan so'zni talaffuz qilishni o'rgatish kerak, shunda natija uzoq kutmaydi.

Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan "Tuzatuvchi" mashqlar

Ushbu vazifani bajarish uchun sizga zerikarli matn yoki murakkab kitob kerak bo'ladi. Gap shundaki, bola o'qishga qiziqmaydi. Yagona talab - yozilgan narsani farqlash uchun katta harflar. Avval siz bola biladigan va uning imlosida xato qilmaydigan oson harfni (odatda unli) tanlashingiz kerak, masalan "a". Bolaning vazifasi ushbu maktubga havolalarni topish va ularni chizib tashlashdir. asosida siz grammatikadagi zaif tomonlarni aniqlashingiz mumkin.

Maktabgacha yoshdagi bolalarda optik disgrafiyani tuzatish ushbu mashq yordamida amalga oshiriladi. Bu juda samarali, chunki siz nafaqat miyani, balki ko'zni ham zo'riqtirishingiz kerak. Shuni ta'kidlash kerakki, matn bolani qiziqtirmasligi kerak. Unga o'qish kerak emas, balki xatning shaklini topish kerak.

"Labirint" va "Yo'qolgan xatni toping" vazifalari

Ushbu ikkita mashq juda mashhur bo'lib, ko'pchilik ota-onalar ularni bolalarning qobiliyatlarini rivojlantirish uchun ishlatishadi. Ular disgrafiyani tuzatish uchun ham foydalidir.

"Labirint" bolalarning qo'pol motorikasini mukammal darajada rivojlantiradi. Hozirgi kunda juda ko'p turli xil to'plamlar mavjud, bu yerda siz ajoyib jumboqlarni topishingiz mumkin. Labirintlar, agar xohlasa, ota-onalarning o'zi chizishlari mumkin. Bolaning asosiy vazifasi - murakkab harakatlarning boshidan oxirigacha barmoq yoki qalam bilan kuzatib borish. Maktabgacha yoshdagi bolalarda disgrafiyaning oldini olish va tuzatishni tashkil etish ushbu mashq asosida amalga oshirilishi mumkin. Bu eng sodda va ko'p qirrali.

"Yo'qolgan harfni toping" mashqlari bolalarda ongni rivojlantirishga qaratilgan. Uni amalga oshirish uchun sizga hamma narsa o'z joyida bo'lgan manba kodi kerak. Keyin, xuddi shu materialda, joylarida bo'shliqlarni qoldirib, harflarni olib tashlashingiz kerak. Bolaning vazifasi - etishmayotgan harflarni to'ldirish.

Material qidirishda uning bolani qiziqtirishi kerakligini hisobga olish kerak. Bunday holda, topshiriqni bajarish o'yinga aylanadi. So'nggi paytlarda yosh maktab o'quvchilarida disgrafiya tobora rivojlanib bormoqda. Ushbu kasallikni tuzatish, mashq qilish va oldini olish shunchaki bolani noxush oqibatlardan himoya qilish uchun zarurdir.

Qo'l yozuvlarini tuzatish

Haqiqat shundaki, disgrafiyasi bo'lgan bola uchun qo'l yozuvi ma'lum bir qiyinchilik tug'diradi. Odatda bu bolalar juda kichik yoki o'ta katta yozadilar. Qo'lda yozish salbiy hodisa emas; buning uchun bolani tanbeh bermaslik kerak.

Bolani to'g'ri yozishni o'rgatish uchun taxminan uch hafta vaqt ketadi. Avval kvadratchali daftar sotib olishingiz va matnni qog'ozga ko'paytirishni so'rashingiz kerak. Xat hujayradan tashqariga chiqmasligi kerak - asosiy qoida. Siz buni kuzatib borishingiz va bolani har tomonlama qo'llab-quvvatlashingiz kerak.

Bolalarni ortiqcha yuklamang, kuniga bir nechta to'g'ri yozilgan harflar ajoyib natijadir. Ota-onalar bola bilan muomala qilishdan charchagan bo'lsa ham, ohangni ko'tarish u yoqda tursin, uni ko'rsatish qat'iyan man etiladi. Yozuv asboblari sifatida qovurg'ali qalam va uchburchak qalamlardan foydalanishni tavsiya etamiz.

Oldini olish

Maktabgacha yoshdagi bolalarda disgrafiyaning oldini olish nutq tovushlarini eshitish tanib olishida ifodalanishi mumkin. 3 yoshdan boshlab ushbu momentni doimiy ravishda tekshirish kerak. Agar ushbu yoshdagi bolada muammolar bo'lsa, ularni muntazam mashqlar bilan hal qilish oson.

So'nggi paytlarda bolalarni 3-4 yoshdan boshlab chet tiliga (ko'pincha ingliz tiliga) o'rgatish juda mashhur bo'lib qoldi. Ushbu yoshdagi bolalar yangi ma'lumotlarni mukammal eslashadi va osongina idrok etadilar. Biroq, o'qitishga noto'g'ri yondashish bilan bolada disgrafiya yoki disleksiya paydo bo'lishi mumkin.

Shuningdek, siz kattalar tomonidan so'zlarning to'g'ri talaffuziga e'tibor berishingiz kerak. Agar ota-onalar farzandlaridan keyin takrorlashsa, bu muayyan muammolarga olib kelishi mumkin. Agar bola noto'g'ri gapirsa, darhol uni qanday qilishni o'rgatish kerak. Shunda u yaxshiroq yodlaydi va nutq tezroq rivojlanadi.

Bolalar butun hayoti davomida doimiy o'zgarish jarayonida. O'qitish, ko'rsatilgandek, erta bolalik davrida muhim ahamiyatga ega