Qayta kristallash ishning maqsadi

Qayta kristallash usuli moddalarning eruvchanligini temperatura o‘zgarishiga bog‘liqligiga asoslangan. Agar moddaning eruvchanligi temperatura pasayishi bilan keskin kamaysa (KNO₃, K₂Cr₂O₇), unda qayta kristallash konsentrlangan issiq eritmalarning sovitilishi bilan o‘tkaziladi. Temperatura o‘zgarishi bilan eruvchanlikning kam o‘zgarishi holatida (NaCl), eritma holida bug‘lantiriladi, so‘ngra sovitiladi.
Ajratilayotgan kristallarda boshlang‘ich moddaga ko‘ra qo‘shimchalar kamroq bo‘ladi, chunki eritma sovitilganda asosiy moddaga to‘yingan bo‘lib, qo‘shimcha moddalarga to‘yinmagan bo‘ladi.
Temperaturaning sekin pasaytirilishi natijasida katta kristallar hosil bo‘ladi. Ularning o‘sishi, boshqa moddalarning aralashmalari bo‘lgan eritmaning oz-oz miqdorini «qo‘shib olish» bilan boradi. Tez sovitilganda qo‘shimchalardan holi bo‘lgan mayda kristallar hosil bo‘ladi.
Qayta kristallash usuli bilan moddalarni tozalash uchun hisoblash misollarini ko‘rib chiqamiz.
Misol. Agar qayta kristallash 80⁰C va 20⁰C oralig‘ida olib borilsa, 50 gramm tuz olish uchun necha gramm kaliy nitrat olish kerak? Eng kam miqdordagi tuzning yo‘qotishi uchun unga qancha hajmdagi suv kerak bo‘ladi?
Yechish. Eruvchanlik jadvalidan 80⁰C va 20⁰C dagi kaliy nitratning eruvchanlik qiymatlarini topamiz. U mos holda 168,8 va 31,6 grammga teng. Shunday qilib eritmani 80⁰C va 20⁰C gacha sovitilganda 100 gramm suvdagi 168,8 g kaliy nitratdan 168,8-31,6 = 137,2 (g) tuz ajraladi.
50 gramm tuzni olish uchun zarur bo‘lgan kaliy nitratning massasini quyidagi proporsiyadan topamiz:
137,2  50 = 168,8  x ; x = 50168,8  137,2 = 61,5  62 (g)
To‘yingan eritma hosil bo‘lishi uchun tortib olingan tuz miqdorini eritish uchun zarur bo‘lgan suvning hajmini quyidagi proporsiyadan topamiz.
168,8  61,5 = 100  x ; x = 61,5100  168,8 = 36,43  36 (ml).
Shunday qilib, 50 gramm toza kaliy nitrat olish uchun 62 gramm tuz va 36 ml suv kerak ekan.