Qaysi olimning asarida pedagogika alohida fan maqomiga EGA bo‘ldi?

Buxoro amirligida ta`lim-tarbiya

Buxoro amirligida ta’lim tizimi ashtarxoniylar davridagi ko‘rinishda saqlab qolindi. Ya’ni o‘quv yurtlari amirlikda ham boshiang‘ich (maktabxona) va oliy (madrasa) maktabdan iborat edi. Maktabxonalar, asosan, masjidlar qoshida ochilgan.

Ularda imomlar o'qituvchilik qilishgan. Amir Haydar 1803-1804-yillarda islohot o‘tkazdi. Unga ko‘ra amirlikda hamma fuqarolar uchun zaruriy umumiy ta’lim joriy etildi. Islohotni amalga oshirish uchun har bir beklikka maxsus vakillar jo ‘natildi. Ayni paytda jiyani - Qarshi begi Sayyid Ahmad xoja Fayziy amirlik bo’yicha mas’ul etib tayinlandi. Amir Haydar jiyaniga yo‘llagan xatida, jumladan, bunday deb yozgan edi: „Siz... muallimlarga tayinlangki, ular zaruriy umumiy ta ’limni barcha tobe xalq puxta egallamog'ini ta’minlasinlar... Barcha kishilar umumiy zaruriy ta’limni puxta egallasinlar". Madrasa ta’limi uch bosqich edi. Bu davrda Buxoroda 60 ta madrasa, 300 ta masjid faoliyat ko‘rsatardi. Madrasalarda 9 mingdan 10 mingtagacha talaba ilm olgan. Aniq fanlardan tashqari tarix, geograflya, til va adabiyot, arab tili, shuningdek, ilohiyot ilmidan ta’lim berilgan. Tabiiy fanlar, asosan, o‘rta asrlar mualliflarining asarlarini takrorlashdan nariga o‘tmagan. Tarix darslari esa muallifi noma’lum boTgan „Tarixi Iskandariy“ va
XIII asrda yashab o’tgan Alouddin Otamalik Juvayniyning „Tarixi Jahonkushoy“ asarlari asosida olib borilgan. Juvayniy (1226-1283) tarixchi olim va davlat arbobi boTgan edi.
U arab, fors, mo‘g‘ul va uyg‘ur tillarini mukammal egallagan. O‘z asarini Mo‘g‘uliston, O’rta Osiyo hamda Eronning XIII asrdagi tarixiga bag’ishlagan. Asar uch qismdan iborat bo‘lib, birinchi qismida Chingizxonning istilochilik urushlari, shuningdek, Jo'jixon va
Chig‘atoy hamda ulaming avlodlari tarixi haqida hikoya qiladi.
Ikkinchi qismi esa Xorazmshohlar va Xurosonning mo‘g‘ul hukmdorlari davri tarixiga bag'ishlangan.
Uchinchi qismida Xulokuxonning Eronni zabt etishi kabi voqealar
tarixi yoritilgan.
Asaming 1-2-qismlari 0 ‘rta Osiyo tarixi uchun alohida qimmatga ega.
Maktabxona va madrasalardagi ta’lim xarajatlari vaqf mulki hisobidan amalga oshirilg
Hukmdorlar ta’lim tizimi moddiy ta’minotini nazoratda tutganlar. Madrasa ilmining ahvoli bilan qiziqib turganlar. Chunonchi, Amir Haydar o‘z davrining bilimdon hukmdorlaridan biri edi. Qur’oni Ka`rimni yoddan bilardi. Amir huzurida tez-tez diniy va ilmiy munozaralar
o‘tkazilib turilgan. Buxoro madrasalariga chet davlatlardan o‘qishga keluvchilar soni ortib brogan. Amir Haydaming o‘zi ham madrasa talabalariga ma’ruzalar o‘qib turgan.