Qarshi muнandislik iqtisodiyot

Nazorat savollari.
1.Yoqilg’ilar haqida umumiy ma‘lumot.
2. Qattiq yoqilg’ilarni tashish va yoqishga tayyorlash.
3. Suyuq yoqilg’ilar ularni tashish, saqlash va yoqishga tayyorlash.
4.IESlarda tutun gazlar miqdori qanday belgilangan?
5. IESdagi mazut zahiralarinini ayting.
6.IESlarda tutungazlarni qattiq zarralardan tozalash uchun qanday qurilmalar qo’llaniladi?


11 – mavzu: IES ning suv ta‘minoti

11.1.IESning texnik suvga bo’lgan ehtiyojlari

11.2.Suv taminoti tizimlari


Tayanch iboralar: Turbina, kondensator, kondensat turbine.

Bug’ turbinali IESlarda suv asosan kondensatorlarni sovitish uchun sarflanadi. Gaz turbinali IESlarda suv kompressorning havo sovutgichlari uchun

Sovitish:
G) qo’shimcha suvni tayyorlash:
D) aylanma suv ta‘minoti tizimida yo’qotiladigan suv o’rnini to’ldirish:
E) kul va toshqolni chiqarib tashlash.
Kondensatsion IESdagi suv sarflarining taxminiy nisbati 9-1 jadvalda keltirilgan.

Suvni sarflash maqsadlari	Suvning nisbiy sarfi %
Trubina kondensatorini sovitish	100
Trubina qurilmasining generatori va moyini sovitish	3-15
Yordamchi jihozlarning qismlari va podshipniklarini sovitish	0,6-1,0
Ta‘minlash suvini tayyorlash	0,06-0,12
Kul va toshqolni chiqarib tashlash	2-5
Aylanma suv ta‘minoti tizimida yo’qotilgan suv o’rnini to’ldirish	4-7

Issiqlik –elektr markazlarida sovitish suviga bo’lgan talab kondensatsion ish holati uchun hisoblanadi, chunki bu paytda suv sarfi eng yuqori bo’ladi.
Sovituvchi suvning massasi W_k ni unda kondensatsiyalangan bug’ning massasi D_kon ga nisbati kondensatorning sovitish karraligi m deyiladi:
(9-1)

Bunda: i_k . ι_k - kondensatordagi bug’ va kondensatning entalpiyalari:

t₂ . t₁ – sovituvchi suvning entalpiyalari.
r_{k -} - Bug’ning kondensatsiyalanish issiqligi.
Kondensatorda sovituvchi suv taxminan 10⁰С ga isiydi, ya‘ni t_2-t_{1 ≈}10⁰C.
Kondensatorni sovitish karraligi m texnik-iqtisodiy hisoblar asosida aniqlanadi. Odatda ko’p yo’lli kondensatorlar uchun m=50+70 va bir yo’llilari uchun – m=80+90. Qishda t₁ pasaygan paytda m ning qiymati kamayadi.
Keltirilgan raqamlardan ko’rinadiki, IES larda sovitish suviga bo’lgan talab soatiga bir necha o’n ming kub metrni tashkil etadi. Shuning uchun IESlarni qurish paytida suv ta‘minoti masalalariga kata e‘tibor berish lozim.

11.2. Suv ta‘minoti tizimlari.

IES ning suv ta‘minoti tizimlari to’g’ri oqimli va aylanma oqimli turlariga bo’linadi.
Sovituvchi suv takroran foydalanilmaydigan tizim suv ta‘minotining to’gri oqimli tizimi deyiladi. IES yaqinida katta daryo bo’lgan taqdirdagina bu tizimni qo’llash mumkin. IES to’gri oqimli suv ta‘minotining sxemasi 9.1-rasmda keltirilgan.
IES ni suv bilan ta‘minlash uchun daryoning qirg’og’ida nasos stantsiyasi quriladi. Nasoslar oldida daryo suvi yirik jismlar, baliq, qum va boshqalardan tozalanadi. Buning uchun suv turli suzgichlardan o’tkaziladi. Qish paytida suv olish inshooti muz parchalari bilan tuzilib, muzlab qolishi mumkin. Bu kabi xavflar bilan kurashish uchun xususan, kondensatorlardan chiqayotgan iliq suvni oqimining suv olinadigan joyidan yuqorisiga tashlash ko’zda tutiladi.
Suv uzatish nasosining hisobiy siquvi (bosimi) quyidagiga teng:
(9-2)
Bunda: Н_sur - so’rish balandligi
Н_ko’tar - nasos o’qi bilan kondensatorning yuqori nuqtasi joylashgan balandliklar orasidagi farq
∑ h _yuqot – kondensatorda yuqotilgan siquvlar yig’indisi.

Suv ta‘minotining aylanma tizimlarida kondensatordan isib chiqqan suvdan qayta foydalanish uchun uni sovitish kerak bo’ladi. Suvni sovitish uchun tabiiy suv xavzalari va ko’llardan, turli gradirnya hamda purkash hovuzlaridan foydalaniladi.

Tabiiy va sun‘iy ko’llarda suv qisman bug’lanishi va tashqi muhit bilan issiqlik almashinishi hisobiga sovitiladi. Yozda bug’lanishli sovitish asosiy ahamiyatga ega bo’ladi, qishda aksi bo’ladi.
Turbina kondensatorlarida bug’ kondensotsiyalanishining yashirin issiqligi ko’lda suvning bug’lanish issiqligiga taxminan teng bo’ladi, shuning uchun ko’lda bug’langan suvning miqdori ham IESda kondensatsiya qilingan bug’ning miqdoriga teng bo’ladi. Yozda ko’ldan bug’lanib ketadigan suvning miqdori soatiga bir necha yuz kub metrni tashkil qiladi. Xavzadagi suvning kamayib ketmasligi uchun uni doimo daryo suvi bilan yetarli darajada to’ldirib turish lozim. Sovitish ko’li bo’lgan aylanma suv ta‘minotining sxemasi 2-9 rasmda keltirilgan suvning ko’lda sovitilish darajasi iqlim sharoitlari (havo harorati va namligi, shamol tezligi, quyosh radiatsiyasi)ga bog’liq.
Ko’l uzunchoq shaklda bo’lib, unda suv oqimining yo’nalishini boshqarish imkoniyatini beradigan ko’tarma (damba)lar qurilgan bo’lsa, suvni yaxshiroq sovitish mumkin.
Sanoat issiqlik elektr stantsiyalarida gradirnyalar (sovitish minoralari) keng qo’llaniladi. Ular nisbatan arzon va kam joy egallaydi. Gradirnyalarda iliq suv tashqi havo yordamida sovitiladi. Suvning sovishini yaxshilash uchun u purkab beriladi yoki yupqa qatlamli oqim hosil qilinadi va havo kiritilishini jadallashtirish uchun tortish minoralari quriladi yoki ventilyatorlar o’rnatiladi.
Suv purkab beriladigan gradirnyali aylanma suv ta‘minotining sxemasi 9-3 rasmda keltirilgan. Kondensatorlardan chiqadigan iliq suv grandirnyaning taqsimlash tarnovlariga beriladi. Ularning tirqishlaridan oqib chiqqan suv mayda sachratuvchi taqsimchalarga uriladi va pastroqda joylashgan maxsus panjarada ko’p marta parchalanib, yomg’ir ko’rinishida hovuzga tushadi. Sovituvchi havo pastdan yuqoriga harakatlanadi.
Gradirnyada suvning sovitilishi tashqi havoning namligi va uning gradirnyadan o’tayotgan sarfiga bog’liq. Havoning sarfi o’z navbatida sovitish minorasi hosil qiladigan tortish kuchiga va suvni sachratish moslamalarining qarshiligiga bog’liq. Shuning uchun minoraning balandligi 60-80m ni ayrim hollarda 100 va undan ko’p metrni tashkil qiladi.
Gradinada suv 25+30^оС gacha, qishda esa 10-15^оС gacha sovitiladi. Gradinaning sovitish yuzasiga beriladigan suvning solishtirma sarfi q=2.5+3,5м³/м² soatni tashkil qiladi. Suvning taxminan 1%i havo oqimi bilan tashqariga olib chiqib ketilishi natijasida yo’qotiladi.
Suvni sovitish uchun purkash hovuzlaridan ham keng foydalaniladi. Hovuz to’gri to’rtburchakli (50x100m)sig’imdan iborat bo’lib, chuqurligi odatda 1,5+2,0 m bo’ladi. Hovuz ustidan 1,2+1,5m balandlikda quvurlar tizimi o’tkazilgan bo’lib ularga sovitiladigan iliq suv beriladi. Maxsus purkagichlar yordamida suv yuqoriga qarab purkaladi va suvning mayda tomchilari hovuzga qaytib tushguncha havo bilan tezda sovitiladi.
Suvning hovuzda sovitilishi asosan bug’lanish natijasida bo’ladi. Sovitilayotgan suvning 1,5-2,0% i shamol bilan olib ketiladi. Hovuzning sovitish yuzasiga to’gri keladigan suvning nisbiy sarfi 0,8-1,5m³/m² soatni tashkil qiladi. Hovuzning zaruriy yuzasi o’rtacha 0,18-0,24m²/kVt.ga teng.
Purkash hovuzlarining afzalligi ularning oddiy va nisbatan arzonligidan iborat. Ammo ular nisbatan katta (gradirniyalarga nisbatan 3-4 marta ko’p) maydonni egallaydi. Bundan tashqari purkash hovuzlari atrofida doimo quyuq tuman hosil bo’lib, yaqin joylashgan inshootlar zaxlanishi mumkin.
Shunday qilib, kondensatorlarni sovituvchi suvning eng past harorati to’gri oqimli suv ta‘minotida va eng yuqori harorati-gradirnya va purkash basseynlari qo’llanilganda bo’ladi. Ko’llarda suvni sovitish samaradorligi bo’yicha o’rtacha o’rinni egallaydi.